«Ловзуш, 1ема. Х1ун ю иза? Хьаина оьшу? Хьанна лерина ю? Хьехархойн методически пособеш ма ю, ткъа дешархойн учебникаш. И тайпа хаттарш х1итта тарло xlapa книга караэцначунна хьалха. Ловзуш, 1ема - иза пособи а яц, я ...»

Хьалхара дош

«Ладаме йолу заняти

берана самукъане яр ББК 74.2002.4 (2 Рос-Чеч) и ю коьрта 1алашо

УДК 372.4 (чеч) Э 18 юьхьанцарчу 1аморехь».

К.Д. Ушинский.

«Ловзуш, 1ема»... Х1ун ю иза? Хьаина оьшу? Хьанна лерина ю? Хьехархойн методически пособеш ма ю, ткъа дешархойн учебникаш. И тайпа хаттарш х1итта тарло xlapa книга караэцначунна хьалха.

«Ловзуш, 1ема» - иза пособи а яц, я учебник а яц, дидактически ловзарийн а, самукъанечу материалийн а декхарш кхоЭдилов С.Э чушдан билгалйина гулар а яц. Xlapa хьехархочун-методистан Э 18 Ловзуш, 1ема (Учимся, играя). Юьхьанцарчу классаийн лехамийн а, ойланийн а, кхоллараллин а жам1 ду, ловзаран а, хьехархошна методически пособи. - Соьлжа-Пала: ГУП самукъанечу а материалийн гТоьнца йоза-дешар Тамор мелла а «Книжни издательство», 2007. - 432 а., с.

аттачу кепе даккха г1ерташ волчу.

Хьалхарчу классехь, къаьсттина 6 шо кхаьчначу берашна хьеха дезначарна дика хаьа, мел хала хуьлу хьехархочунна юьхьанца цаьрца болх бан. ХТинцца ишколе деша деанчу берана хала хуьлу цхьаиа метта охьа а хиъна, 10-15 минотехь сацадала:

дешарна х1инца а ойла тТейирзина яц церан, халоиаш Титтало низам латторехь а. Ойлане йолу хьехархо: х1ун дича ладугТур дара те бераша, муьлхачу методически гГирсех пайдаэцча, дог дог1ур дара церан деша, бохуш.

Цхьаболчу хьехархошна моьтту шаьш берашна хьеха кийча бу.

Палатбевлла уьш. Мало ца еш болх бо цара, дуккха а къа а хьоьгу, амма шаьш дечух тоам ца бо, урокаш цхьатера а, самукъане йоцуш а д!айоьлхуш хиларна. Наггахь, дог дуьллий, кхин болх бийр бац олий, ишкол д!атаса дог дог!у. Берашна урокаш LSBN- 978-5-98896-072- ло цара, амма бераша шайн урокаш ло ишттачу хьехархошна.

О Эдилов С. Э., Цхьанаэшшарехь, цхьа а тайпа эвсаралла йоцуш болх бахь, хьеО ГУП «Книжное издательство», 2007 хархочун кхиамашка ладег1а дог дохийла яц. Урокаш на кечамбарал сов, дешархошца йолу юкъаметтиг а ю цо хийца езаш. кицанаш, кроссвордаш, ребусаш, шарадаш, анаграммаш), Цаьрца к!еда-мерза хила кхера оьшуш дац; хьехархочо д1аяккха «Дошам» (ира аларш, фразеологизмаш, дешнийн маь1наш), еза шен къамелера дацаран дакъалг «ма». «Ма ида, ма кхиссало, «Физминоташ».

ма ловза, д1аса ма хьийза, къамелаш ма де». Х1уъа дина а низам Берашка 1амош долу элп дика дагалацийта, ойланехь сурт латто г1ерта цхьаболу хьехархой, ткъа и бераш иштта х1уыда XIOTTOUJ болу болх байта беза, и элп стенах тера ду хьовсуш, лела те, олий, ойла ца йо. Цул атта дацара те к!еда, аз ца айдеш, вуьшта г1ожмашца диллийта а мегар ду я кехатах даккхийта, я шалха тоьхначу кехатах схьадаккхийта, девзаш долу элпаш т1е а ца чехаш, юкъ-кара забар а ялош, мерза, дог хьостуш, цаьрга хуьйцуш. Масала, Ж К элпах дало, ткъа Ф Р - нах, Т Г - нах и йистхилча.

д1. кх. а.

Берийн амалш, башхаллаш (психологически, физиологически) «Элпаш нийса д1ах1иттаде», «Ах элп» ловзарш д1ахьочу тидаме а оьцуш, д1ах1итто еза урокаш.

хенахь дешархоша элпийн ца тоьаш долу дакъош т1едохку Урокехь, меттах а ца хьовш, пхеа минотехь а ца 1ало бер.

(зорбанца йозанъуьн т1ехь яздина элпаш кехатца д1акъовла а Бераи оцу сихаллех, чоьхьарчу энергех пайдаэца деза физмимегар ду).

ноташ д1аяхьарца. Бер экам ду, атта дегабаам а бо цо, шен даЭлп дика дагалацийтархьама, шена т1е элп латийна долу гахь дерг сацо а ца хаьа цунна х1инца а, цундела цаьрца д1ахьош карточка дала деза xlopa берана (1аьржа бос - билгалдо мукъа долчу къийсадаларийи барам а ларбан хаа деза. Эшар къонааз, ц1ен бос - мукъазниг). Бераша йоза яздечу кепара п1елгаш халлица т1еэца 1емина дац уьш, дукхахьолахь иза белхаре доьрлеладо цу т1ехь. Иттаннаш шераш хьалха и метод хьехнарг ву зу. Атта, дукха сиха к!ад а ло уьш, цундела дойтуш дерг кестМ. Монтессори.

кеста хуьйцуш, тайи-тайпана ткдахкарш деш д1адахьа деза.

«Прописаш» т1ехь болх бале, элпан массо меже йовзуьйтий, Бераш тергаме ладог1а 1емина цахиларе терра, самукъадер бераша кехат т1ехь яздо, юха кехатан доьалг1ачу декъа т1ехь, долу материал яларца дешарна ойла т1еерзо еза церан. Самуюха - борх1алг1ачу, и. д1. кх. а цуьнан барам оьшуш болчунна къане дерг цара дика т1елоцу, дика дагахь а лаьтта царна иза.

т1екхаччалц. Оцу балхо бераша элпаш яздарехь довлуьйтуш Хьехархо цхьана х1уманах дика кхеташ хила веза: берийн долу г1алаташ ган таро ло хьехархочунна, къаьсттина мехала бошмашкахь долу ловзарш а, ишколехь д1ахьош дерш а цхьаъ бу и болх чолхе элпаш яздечу хенахь.

дац. Ишколехь д1ахьош долу ловзарш шайца 1аморан 1алашо Хазахетарца ладуг1у бераша элпашца доьзна долчу туьйрайолу ш хила деза, 1амош долчу нна ойла т1е а ерзош, керла ханашка. Бераш долчу хьошалг1а богТу. самукъане ловзарш а доарш луш.

хьуш, туьйранашкара турпалхой. Масала, Элп TI 1амочу хенахь Ала деза, иштта мехала ю оцу ловзарийн кхетош-кхиоран ТТикилиш, 411амош - Ч1ирдиг, М довзуьйтуш - Маьлха-Аьзarlo а. Ловзаро беран кхетам а, тергам а совбоккху, 1амаво сани.

тухуш а, собаре а хила, юха ца волуш, дагалаьцнарг кхочушдаы Берийн тешам а ца бойъуш, барам ларбеш, оьшучохь а, ца а, сихха нийса жоп дала а.

оьшучохь а и турпалхой юкъа а ца 1уытуш, д1абахьа беза и болх.

Гул а йина, х1окху пособехь хьехархойн кхиэле ловзаршна Книгин коьртачу декъана «Ловзуш, 1ема» материал хоржуш, лерина юьллуш йолу материал «Абатан» т1едахкарш санна лара тидаме эцна берашна йоза-дешар 1амораи логически принцип:

мегар ду (цара таро лур ю программица хаа дезарг совдаккха).

аз - элп, дешар - яздар. Ткъа дерриге а дидактически ловзарш Книга пхеа декъах лаьтташ ю: «Стенах тера ду элп», «Ловзуш, деа декъе декъна: фонетически, графически, грамматически, 1ема», «Самукъане материал» (чехкааларш, х!етал-металш, къамел кхиоран.

4 Аз довзуьйтуш д1ахьочу ловзарша («Мила ву тидаме?» - аз Чехкааларех, ц1енааларех, дагардарех, самукъанечу байтех къасторан а, билгалдаран а), «Дукха хьан даладо» - 1амош долчу пайдаэцарца хьехархочо аьзнаш нийса алар т1ечаг1до, берийн озаца дош кхолларан) беран фонематически лерса ирдо, дешан мукъам тобо, къамел дойту меженаш кхиайо.

аьзнийн талламбаран хаарш ло, кхетам кхиабо, 1амадо изати- «Ешархойн къовсадаларш» ц1е йолчу ловзарехь бераша дадамбан. Ткъа х1окху тайпаиа ловзарш д1ахьош «Дог1у дош ала» гахь 1амайо цхьаъ-шиъ байт, цкъа хьалха еша а йоьший, талдешан ритме, хазалле хьаьвсина ца Iain, цуьнан чулацамах а лам а бой царна.

ойла йо бераша. «Щераш яхар» боху ловзар а дГадахьа мегар ду Кицанаш - иза халкъан хазна а, хьекъал а ду. У ьш к1орггерчу берашца. 1амош долу элп шайн нДарца дерш хьалаг1овтту. Лов- маь1ница а, ирачу кхетамца а х1иттийна, доца аларш ду. Кицазар хиларал сов, жима физминот а ю иза. наш - кегийн поэтически произведенеш ю. Уып меттан а, исБерашнач1ог1а оьшуш долчу дешнашца д1ахьо ловзарш, ха- кусствон а хиламаш бу. Ткъа уып берашна довзийтар д1адоло деза уын кегий долчу хенахь дуьйна. Берашна иза хьогмана молу лахеташ делахь а, ишколан юьхьанцарчу программи юкъа хи санна ду, х1унда аьлча халкъан искусство баккъалла а тера башха дахана а дац, к1езиг теллина а ду, юьхьанцарчу ишколехь ю исбаьхьчу туьйранах. Цо шеца йохьу сирла ойланаш а, 1амаво к!езиг пайдаоьцуш а ду. Нохчийн меттан предметан цхьа дакъа дахарехь нийсачун а, бакъдолчун а мах хадо.

дина д1ах1отто дезаш дарауьш. Матте безам кхиалур бац цуьнга шовкъ кхолларций бен.

Къамел кхиорна алсам тидам т1ебахийта беза массо декъехь а, цундела билгалйина ю барта «Аз» а, йозаиан «Элп» а боху цунна лерина йолу упражнеиеш.

Книгин кхоалг1ачу декъа («Самукъане материал») юкъайог1у ребусаш, шарадаш, кроссвордаш. Царнат1ехь болх байта мегар ду xlopa бере. Х1етал-металех пайдаэца мегар ду аз 1амочу хеа. Берашна пайдехь ма ду иза, х1унда аьлча цо мотт безабонахь: хьехархочо х1етал-метал далийча, бераша цунна жоп делча, хотту, муьлхачу оза т1ера д1адолалуш ду аша делла жоп.

Урокана юкъадалочу х1етал-металша беран ойла самайоккху, ду. Юьхьанцарчу ишколехь физминоташ йоцуш цхьа а урок д1а кхиабо MoiT. Х1етал-металш - иза «хГилла ду», башха ловзар, ца хьо. Уьш ялх тайпана ю: гигиенин, могашалла тояран (оздохьекъал къовсадолуьйту ловзар. Х1етал-металша яккхий таро- ровительные), когаш, куьйгаш лелоран, б1аьргашна лерина гимыаш ло гонах долчунна т1ехь тидамбарехь, rlo до мотт шарба- настика, куьйгана т1аьхьа тидамбар и. д1. кх. а, хелхаран, ритрехь, кхетам совбаккхарехь, 1амаво тидамбан, х1уманна т1аь- ман (дагардарца), физкультурно-спортивни, леларан-къамелаи хьакхиа. Х1етал-металш кхолла бераш а 1амо мегар ду. (двигательно-речевые) (байташна инсценировкаш яр), азтарСамукъане материал» ц1е йолчу декъехь далийна ду чех- даран (подражательные).

кааларш. Цара rlo до берийн фонематически лерса ирдарехь. Ыагахь санна xIoKxy пособие хьехархочунна шен болх аттачу Цул сов, 1амадо бераш xlopa аз нийса схьаала, цуьнан мах хадо баккхарехь а, урокаш самукъанечу кепе ерзош а, дешархойн деша а: галвелин -кхин дош хир ду цунах, т1аккха дуьйцучун маь1нех дог дог1учу arlop д1анисъеш а мелла a rlo дахь, дагалаьцнарг кхета а хала хуьлу. Чехкааларш дагахь а 1амош, аьзнаш нийса кхочушдина хеталур ду xlapa х1оттийначунна.

алар шардан деза берашкахь.

Стенах тера ду элп Ши б1ог1ам бу вовшахтесна, Царна юккъехь г1ертара шеконан мукъа аьзнаш. - Ангина, авсал боху цамгарш доьхка. Девзий хьуна и элп, xla? Хьуна хьалха дерг ду А.

(ловзаран упражненешна материал) 1. Суьрташ т1ехь йолчу х1уманийн ц1ераш яха. Цхьатера аз караде дешнашкахь: вота, г1аз, 1аж, малх, мангал, мача, хорбаз.

Чохь йоккха rloerla эккхийтина дохкуш дара абата юкъара схьадуьйлу элпаш. Массо а элп бохург санна чукхиисалуш дара, 5. Лаха дешнаш: шайна юкъахь цхьа аз А дерш (седа, б1ар, Дерриг элпаш схьагулдои, хьач, лаг), ши аз А дерш (паста, гчабакх, дага, акхтарг), кхо аз А Хьалхий-тГаьхьий х1иттадой, дерш (пайхамар, нахарча, 1оттабаккхам, масала). Шен-шен меттиг билгалйо.

Хьехархочун муьлххачу а хаттариа жоп луш даладе аз А Жимачу йоь1ан к1адделла пхьаьрсаш:

- Ще х1ун ю хьан?

- Ахмадов.

- Мичара ву хьо?

- Ararlapa.

- Акхтаргаш.

- Х1ун тайпа олхазарш ду шу дехачохь? - Боьлакехь дехаш-1ашцхьадийнатхилла, цуьнан ц1е йоккхуш Алкханчаш.

Алц1енз1ам.

- Ц1а стен т1ехь rlyp ву хьо?

- Автобус т1ехь.

- Х1ун совг1ат хьур ду ахьа йишина?

Д1а ца довш, шу, чиркхаш, дага:

Техкош ву со гакин.

Элпаш лаьтта йина гЦт, (амат).

далийначу элпашца дог1у ведар харжа деза. Т1аккха тайп-тайИзза элпаш юкъахь а долуш дешнаш кхолла (элпаш дехьапана пхиппа дош кхоллалур ду шуьга. (Hyp, кур, тур, к1ур, дур - нар, лар, гар, тар, шар.) 1. Хьалхара дош А элпа т1ера д 1 адоло деза, т1аьххьара дош а цуьнца чекхдаккха хьовса (амал - лами - исхар - реч1а).

керла кхуллу дош (г1ала - лами - миндар - дарба - бага - газа Поддали, 1уьргахь гуш ю «ча».

забар).

Ялтийн «кха» т1е ели хьуьнхара «ча»

Массо х1уманах д1аийна: Цо Элпаш рогкхь нисдина Бераш 1амо кечйина. Ала цадезарг ма ала, хьайга духаэцалур дацахь.

бирг1а яц. Дерриг го, хаза а хеза, Массарна а Ахьар доцуш хьера йисина яц.

кога т1ехь, Суьйранна кхаа кога т1ехь А + диттан меже -? А + коьртан меже =?

Амалт дина (т1едилла) - завещать, возложить на кого-либо что-либо сделать обязательно.

Ала юьхь ца хила - оказаться в очень неловком положении.

Аган чуьра ваьлчахьана - с малых лет, с детства.

Адамашна юкъавала (ваха) - добиваться хорошего положеФонетически зарядка ния в жизни.

(Байташ тТехь дуьйпург хьехархочун г1оьнца бераша кхочу шдо) кьийгаша и корта а къуьйсуш, мара а лаьцна, схьавеара ша, аьлла, йоккха борг1ал хуьлуш, з1акардаьхни кхиира тхуна. Царыа юкъахь цкъа ша д1айоьжча, цхьа урд охуш боргтал яра. Иштта оцу борг1алца кхаш охуш тхо лелаш, ницкъ а хилла, цуьнан кач баийра....шпаш, б...ллаш, бир...нчик, д...хни, I, мехкд...тта, Дарбаниа аьлла вортанах б1арийн даьтта хьаькхинчохь, стиглах г...нгали,...нгалха, н1...на, м...хча, м.. Дна, м...ттаза.

а хьакхалуш, вуно доккха б1ар делира. Цу т1ера б1араш это берашна кхийсинчу б1аьллех исс б!е урд т1едаржжол латта 1аь- Дош кегаделла 1ира. Цу т1ехь кхиъначу ялтех ю xlapa сан ши пунт хьаьжк1аш.

Цхьа пунт хьаьжк1аш ерг къера а хилла, ши пунт йолчо pari Ахьаьб (баьхьа), ахьаьл (лаьхьа), таьтад (даьтта), аьхчам хьалхаяьккхина.

(Халкъан туьйра) 1. Аз Аь юьххьехь долу а (аьргна, аьрру, аьрха, аьтю), юккъехь кхолла Аь элп юкъахь долуш:

долу а дешнаш даладе (б1аьсте, шаьлта, б1аьрг, даьтта). (аьшпаш, наьрс, гаьнгали, лаьхьа, хаьштиг) 2. Адамийп ц!ераш яха: аз Аь хьалхадерш (Аьлтамир, Аьрзу, Аьрзулла) и аз юккъехь дерш (Маьлха-Аьзни, Таьштемир, Хьаьд1адоло деза керла дош:

ким, 1аьлбиг).

Жижиг эцале ас хьалха Д1ахьовсал шу кху вайн махке, Еъна кхечи хаза б!аьсте, 2. Шурин сурсат.

3. Ирану герзан тайпа.

4. Коьртан меже.

(Жоп: 1. Хьаьвда. 2. Даьтта. 3. Шаьлта. 4. Б1аьрг.) Саьхьар (хьаьрса), маь1наш (1аьмнаш). Аьрда б1ог1ам - опорный столб.

Суна-1ежаш, Хьуна-кхораш, Кхунна - баьллаш, Цунна-хьечаш.

Т1аьхьависнарг Мила ву? Цо б1ьргаш Д1ахьаббийр бу.

Аьлларг ца дендолу во1 вешин а ма кхуьийла.

(Бераша, аьрзун т1емийн хьесапехь куьйгаш д1аса а оьхуьйЦхьана дийнахь борззий, цхьогаллий, ломмий шайна баа туш, байташ т1ехь дуьйцург до.) Стенах тера ду элп?

Кертахь ч1инт ю хьаьвзина Бухахь - лаыта шелиг. Б - элп царах девзина, Цеце хьоьжу 1. Суьрташкахьовса. Цхьатера элп караде дешнашкахь.

Ловза цхьа со воцуш лела:

Сагатлуш со ву цуидела, Тахана сан воккха ваша Бажо вахна юьртан....

1. Б - оза т1ера д1адуьйлалуш долу дешнаш даладе (базар, бургат, бурам, бахтар, бедар, беш, буьйса).

2. Маьлх-Аьзнигара кехат.

Тхоьга Маьлх-Аьзнигара кехат деана. Цо яздо, шена шуьца ч1ог!а вовшахкхета лаьа, бохуш. Ткъа цкъачунна х1етал-металш дохкуьйту ша. Цунна 1аламат дукхаеза яах1ума, цо доьху шуьга, Б - на т1ера дДаюьйлалу чу юучу х1уманийн ц1ерш яхар.

(Жоп: 6alap, б1ар, берам, б1елиг, балг, бургат, батон).

Х1окху де1Ндакъошна т1ера д1адуьйлалуш долу дешнаш кхолла:

Ба (зар, хам, лг, ппа, lap, cap, жа, га); Бе (зам, кхам, дар, гаш, раш, рам). Т1аьххьара дош аьлларг тоьлла ву.

Бор...(г1ал), бус...(там), б!ор...(жам), 61а...(гор), бар..

.(гол).

...ерд, кхор...1елиг, дар...а, наз...ар, хьай...а,...al, къу...,...екъа,...олх.

1. Х1окху дешдакъошца дешнаш кхолла: ба, би, бо, бум, бил, къу, бе, бу, 61а. (Жоп: бага, битон, бога, бумбари, билзиг, къуб, бера, бурам, б1агор.) 2. Ишколехь бераш дешдакъош 1амош дара. Ша ишколера ц!а веъча, Бета шен жимачу вешина уьш 1амо дагахь вара. Кехаташ т1е дешнаш а яздина, тукарца хеда а деш, царах дешдакъош а дина, шен веше, уьш вовшах а тосуш, дешнаш кхолла а аьлла, ша ловза вахара Бета. Щавеъча, дерриге дешдакъош вовшех иэдина, уьш д1а ца нислуш воллу шен ваша гииа цунна.

Х1инца уьш цаьршингге а вовшах ца тасало. Бераш. rlo дейша Бетиний, цуьнан вешиний Б-на т!ера дТадуьйлало дешнаш вовшахто-суш. Х1окху дешдакъойх лаьтташ ду уьш: диг, бу, лиг, буьй, xla, 6Ie, б1о, т1а, ба, рт.

(Жоп: буьйдиг, бух1а, б1елиг, б1от1а, б1оба, барт.) БАЛЛРККАА (баркалла) Шайга мел кхоллало дешнаш кхолла хьовса, т1адамийн метта оьшу элпаш а дохкуш.

1. Б...........(Жоп: бат, боз, бог, бод, бад, бал, беш, бел, бен, бун, бос, бух.) 2. Б

бедар,...азар, со...ар,...ула, хьай...а, ла...а, са...а,...1о...а, Лаба, ваба, ага, кхаба, ч1аба (совнаха ага боху дош ду, цу юккъехь б дац).

1. Т1емаш долу дахка.

3.31акардаьхни. 4. Хил дехьий-сехьий доху г1ирс.

Билгалдинчу дешнех пайда а оьцуш, т1ехь цхьаьна нисделла цхьогал а, пхьагал а. Хи-м т1етта т1еоьхуш, совдуьйлуш ду, кестта г1айре д1ахьулйийр ю цо. Хино йохьуш йолу дечиг а гина, цу т1е кхоссаелира пхьагал. Дечиг т1ехь д1а-йоьду пхьагал а гина, кхоссаделла, цунна юххе дДатарделира цхьогал а. Немаяьлла йоьдучу ч1ег1аган б1аьрг кхетта царах.

- Хьо-м дика д1анисделла, цхьогал, екъа а ю, юххехь кхалла хгума а ю.

И дешнаш хезча, пхьагал шена х1инцца бен ца гича санна, бага а г1аттийна, цунна чукхоссаделла цхьогал. И пхьагал йол-чухьа кхоссаделча, дечиган юьхьиг яз а елла, хи буха яхана. Кхе-раделла цхьогал, шен метте д1адаха дезна.

Болх да беш волу доьзалхо дений, нанний г!айг1а ю. хиллачу хьозане, Хенак1уьре, Бух1аина дийнахь сацагарх, малхаиа бехк ма билла. гучудаьлча лом, Сеци эццахь Бедана нека 1амо ца оьшу.

Барзах кхийринчу жа1ун жа ца дебна.

База - ель. Барол - бойница. Баттам Бакъи озавели - цхьаъ, Охьатаь1и Чохь йисина хьалаяла г1ертачу машено х1ун до? («Вв-в-в»).

Вовшахтуьйхи - ялх. Буьхьигаш т1е 1. Суьрташка хьовса. Муьлха цхьатера аз ду оцу дешнаши х1оьтти - ворх1, Дег1 нисдеш кахь?

(Т1аьхьара а олуш, берашаБакъис дийриг до.) Бевдда боьлху спортсменаш 1. В - элпа т1ера д1аюьйлалуш йолу ц1ераш яха (Ваха, Висита, Вах1аб, Вахьид, Вадуд, Вахарсолта, Валид).

Куьйгаш голашна т1е а дехкина, цхьана метта довдар. 2. Нагахь санна дашехь аз В хазахь, хьалаг1овтта: не1, кор, Буйнаш а бина, куьйгийн эшарехь бокс яр.

ас д1аяьккхи, В - элп царах хили т!аккха.

Сайна гинарг хьоьга нийса, Дада, воллуш ву со дийца:

Цхьа стаг веанера керта, 1. Х1окху дешдекъаца ВО дешнаш кхолла: (вота, ворда, вок- Дашна юкъахь дош караде:

кха, ворта, вотангар, вотанча, воца, вониг, воттана).

Жима - (воккха), воца (веха), воьду (вогТу), ваха (ван), вела хьовла (ов), ворда (ор, да), вотангар (вота, ан, га, гар).

(велха), стомма (вуткъа).

Цхьа дешархо класса чуьра ара а волуьйтий, хьехархочо аз В (Жоп: молха, цу юкъахь элп В дац.) юкъахь долу дош олу. Дешархоша, и дош юкъа а далош, предложенеш хГиттайо. (Масала: Напас туьканара эцна вота еара суна. Сонехь 1уьллура, ловза к1орда а йина, бераша охьакхоьссина вота. Вота етташ санна, хьалхара ши ког бетташ яра пхьаХ1окху дешнийн дакъойх керла дешнаш кхуллуш г!о дейша гал. Ловзоргашна юкъара вота къевсина ши к!ант вовшех тийсалуш вара).

Дешархочо ша класса чоьхьа ваьлча, дехар до берашка, шайн Вед ба По...г1а,...о...ха,...ерта, Мо...сар, хьаь...да, шо...да, ц1о..., ло...зар.

кхол-ладелла иза: вело а, пед а, «чехка когаш» бохург ду и.

Иштга олуш хилла оцу машенах, х1унда аьлча когийн г1оьнца оцу аренгахь гонаш тийса йоллуш. Цул цуьрриг оыиуш ца хета диллина газано бохург гомашо а, Гудрис а. -Хьан х1ун г1уллакх бахахь, т1аьхьа ворда а тесна, коча г1омат а иоьллина, хоьхкур - Дера аша бохург а бакъ хила ма мега, - резахилла Гири. юьххьехь дерш, шолг1ачу терхи т1е - аз Г юккъехь дерш, кхоалг1ачу - аз Г чаккхенехь дерш (книга, маьнга, лаьнга, гаки, б1елиг, - Делахь сонта-м шу а ду шуна, - сингаттаме т1етуьйхира цо, - цхьа а тайпа фантази яц-кх шун оцу кортош чохь, аьлча а, гуьмалгашкахь -, аьлла, йолаелла д1аяхара газа Гири.

Хоьхкуш ма ца хуьлу Массарна хьо лаахь вовза, Ялта л ело хила.... (Говза) 1илманца хьан лелахь ойла, Атта хир ду Самавала Сайд-1али дешнаш кхолла: ГА (за, ла, та), ГО (маш, ла, та, ра), гор (а, га, гам).

Ге... (гериг, герма, герз, гергара, герка).

Гу... (гулам, гулар, гурма, гулмаьнда, гур, гуй).

Дешнаш кхолла, цхьацца элп т1е а тухуш, шина элпа т1ера д1адуьйлалой ворх1анга кхаччалц.

Гезгамаша Классера дешархой шина декъе а бекъна, къовсадаларан кепехь д1абахьа тарлуш ду xlapa болх.

Гуьйриг (уьйр, уьйриг), торгам (го, ор, га, гам, орга), говр (го, ов, ор), гаьнгали (га, гали, ан), rape (га, гар), гериг (ге).

Гар (rape), га (гам), газа (гарза), гема (герма), гора (горга), горга (торгам).

Алсам дешнаш хьан кхуллур ду. Х1окху дашна юкъадог1учу xlopa элпах шайга мел далало дешнаш даладе. Дукха далийнарг тоьлла лору.

Г - говзанча, гоь, гулам, гу, гуьйре, гуьржи, гиххо, гирзаш, гиба, гила, гата.

Аь - аьлха, аьрзу, аьрша, аьхке, аьтту, аьрха, аьста.

Н - нуй, ноет, н1аьна, нуьйда, нитт, нус, недарг1а, нана, налха, назбар.

А - алаша, алапа, алу, архаш, алкханч, ага, алмаз, айп, атарш, ахк, апари.

Л - леча, лу, лом, лами, лор, лулахо, лоппаг, ловзар, ло, лалам, лила, ламаз.

И- ижу, исхар, илли'имам, ирзу, ирс, иту, иччархо, искогберг, ишар, итт.

Говр-ворда.

Шуна хьалха говр-ворда ю. Цу т1ехь сиха хахкавалархьама, ойла а йина, чкъургаш чу догГу дешнаш яздан деза. Билгалйина хан - минот.

1. Щахь кхобу хьайба.

2. Къоман тайпа.

3. ХГума юстуш лелон барам.

4. Зурманан тайпа.

5. ДГаюжуговр.

(Жоп: 1. Гомаш. 2. Гуьржи. 3. Гирда. 4. Шедаг. 5. Алаша.) 1. Суьрташка а хьовсий, царна т1ехь йолчу хГуманийн хьал-харчу элпех дош вовшахтасии д1адеша. Пурхнехьа: газа, етт, зу, искогберг, говр (жоп: гезиг); охьанехьа: газа, олхазар, маймал, алкханч, шаткъа (жоп: гомаш).

К1айн-къорза и кхокха Щехьа схьабеа, Дуьненахь хуьлург Мотт бац, амма и хиллачохь Дерриг бохург керланиг хууш хуьлу. (Газет) Гал - горга шога галнаш, гибар чохь гирда гарзанаш. Гихь гали къорза газа, гибан чохь мерза гарза, т1улга т1ехь г1орза.

Гладиолус - зезаган ц1е схьаялар латинийн «гладиус» (тур, шпага) бохучу дашера ду. Билггала аьлча, оцу зезаган (Бераша газано дийриг до, цуьнан хьийзина ма1аш патарш дуткъа-деха, тур я шпага санна ду. гойту, чилланан маж хьоьсту, когаш бетта, корта а Геланча- 1). всадник, устар, 2). посыльный.

Гиба - глиняный кувшин с широким горлом.

Гирда - старинная чеченская мера сыпучих тел, равная приблизительно 12 кг.

Охьа а таь!на, хьаланисдала ца лууш долу элп Г гайта шена олу хьехархочо берашка. Цхьаъ - шиъ - кхоъ аьлча, охьа а таь1ий, куьйгаш хьалха дохуьйту, диъ - пхиъ аьлча, иштта лаьтта, меттах ца хьовш, ялх - ворх1 - барх1 аьлча, хьала а нислой, д1ах1уьтту. Ж1аьло ша резадоцуш хилча х1ун до? («Г1-г1Х1араупражнени кхузза кхочушйо меллаша) г1») Пирма-Паз инарла хила г1ерта дукха хан яра. Цхьана дийДоттаг1а сайн юьртана нахь шифонеран не1 схьа а йиллина, цу чуьра шен ден г1овтал а, калош а эцна, коьрта газетах йина йоккха пес а тиллина, т1ома к1ел г1ама а лаьцна, ку ьзгана хьаьжира иза, ша товш ю-яц хьоХьешана ас дуьллу — Куьзгана хьаьжча, ша бакъволу инарла ву моттаделира цунна.

Дег1 нисдеш, лаг дахдина, уьйт1а елира Пирма-Паз. Цигахь г1улгех ловзуш борг1алш яра.

- Х1ай борг1алш! Хьовсал, шуыа г1енах а гур воду инарла ву шу долчу хьошалг1а веана.

Борг1алш йоккха г1овг1а эккхийтира кертахь:

- Хьо ву инарла? Ткъа хьан г1ама мичахь ду?

- XIapa ду-кх, сан т1ома к1елахь, - г1орг1ачу озаца йистхуьлу Пирма-Паз.

- Ткъа rlarl мичахь ду хьан, - юхайовла ца туьгу боргГалш.

- Ойн, rlarl цахиларх инарла ца хуьлу моьтту шуна? - цецПиллакх долуш велахь к1ант, йолу Пирма-Паз.

—Тхуна-м хьан т1ома к1елахь берг г1уй бу моьттура. Инарла-м тешна а вацара хьо, хьо ма-ярра г1аз ю-кх, - элира Пирма-Паз к1ордийначу борг1алша.

- Э, 1овдалш, - г1ийла йистхилира Пирма-Паз, - цхьана минотана а сох инарла хилча шуна х1ун хуьлура.

Берийн туьйра дийши ас, керла дешнаш кхолла:

Хьекъалан и хилла-кх хае.

Т1екхечи д1авуьжу хан, г1азот). Пу... (г1уда, rlypa, г1ушлакх, Соьга ловза г1ала Вола ахь ма ала.

(Пе - бар - то, г1ал - г1аз - кхи, Пир - ма - сол - та, rio т1аьххьара элп хуьйцуш дешнаш кхолла.

пас - та, гтун - дал - г1и.) Х1уманаш терхеш т1ехь д1анисъе: хьалхарчу терхи т1е аз Г1 3. Лахахь далийначу дешдакъошца керла дешнаш кхолла:

юьххьехь дерш, шолг1ачу терхи т1е аз П юккъехь дерш, кхо- Па (г1алат, г1ама, г1абакх, riaftria, г1ала, г1айба);

(Путакх, г1аммаг1а, г1овтал. Чаг1ар, чорг1е, ч1ижарг1а, бирг1а, По (г1омат, riopa, г1ола, г1орасиз, г1орза);

г1арг1ули, дог!а, хьарг1а, г1ордаз, хьаг1, дег1, даг1.) Дуьхьал маь1на долу дешнаш даладе Х1окху дешнашна дуьхьал маь1на долу дешнаш даладе:

Тийналла - (rlapa) Самукъане - (г1ийла) Къепе -(г1урт) Совг1ат — (г1уда) К1еда - (rloprla)...ап,...ар...ули,...ир...а, да..., хьар...г1а, ра...у, ял...у, Совнаха долу дош караде б1о...ам,...орза.

1. Пов бохучу дашехь хьалхара элп хийца. Х1ун дешнаш хили?

(Дов, зов, ков, ц1ов, чов, сов.) Недуза дош Пала (г1алат), г1алат (г1аларт), riopa (riopria), г1ир (г1ирс), rly (г1уй), riy (г1урт), г1уда (г1удалкх).

Дукха дешнаш хьан кхуллу?

Пиллакх бохучу дашехь долчу xlopa элпана дешнаш даладе шайга мел далало.

П - riopa, г1оьнча, г1урба, и. д1. кх. И - иту, истанг, ишар, и. д1. кх. Л - лам, лаг, ламаз, лаба, лежиг, и. д1. кх А - адам, айма, ангали, алу, и. д1. кх. Кх - кхор, кхаба, кхоь, кхес, и.

д1. кх.

1. Д1аяздинчу дешнийн хьалхара элпаш вовшахтосуш дешнаш д1адеша: пурхнехьа - г1аз, parly, г1арг1ули, алкханч, зу.

(Жоп: г1ург1аз.) Охьанехьа: г1аз, искогберг, ракета, г1абакх, аг1аз. (Жоп: г1ирrla.) --з1акардаьхнин тайпа.

--Керт я кхийолу х1ума --охьа ца кхетийта х1оттош ерг.

(Жоп: 1. Пуцалкх. 2. Пург1аз. 3. Портор. 4. Пайракх. 5. ПовСтигалхула муш буьйцина.

тал. 6. Пезало.) Шина a arlop дешалуш долу дешнаш даладе.

Дийнахь-буса лела и Бу ц1ен ши ког, До цо хи т1ехь Нека дика, Оьг1азъяхча, Лаг а дахдой, Хьодут1аьхьа Парг1улеш хьоьжу г1ург1езашка, Пург1езаш хьоьжу г1арг1улешка.

Пов - оледеневший Г1аг1 - кольчуга, доспехи.

ь Хьехархочо берашка 1. Ц хГуманийн ц1ераш яха.

хьатер Муьлха аз ду оцу массо а х1окху Дог1а дешна шкахь:

догГа, минда р, г1ад, бедар, чада, дахка, доьхк ладар, диг.

1окху дешни хьалха элпаш вовша тасий, йоь1а н ц1е яккха еза:

дума, ангали, гали, Довза Дан х1ума доцуш хьийза да1ам, дийнахь сарралц 1а иза, Ловзоргаш терхеш т1е д1аяхка: аз Д хьалха дерш - лахарчунх1ун дер теша, бохуш. на, юккъехь дерш - шолг1ачунна, кхиерш - кхоалг1ачу терхи - Маржа я1! Муьлхха а хилла дан цхьа г1уллакх делахьара. т1е.

Цхьа пайдехь дерг дийр дара ас, - олура цо ша-шега кест-кеста.

Масех де хьалха якъаеллачу дечкан г1ожаца лаытах 1уьргаш 1. Домино, дог1анаш, доьхка.

- Хьанна хаьа, цхьана жимчу, чохь садолчу х1уманан х1усам 3. Зу, тарсал, машен, тайниг.

хилла д1ах1отта а тарлой и 1уьргаш, - ойла йора цо.

бен бо ша бохуш яьллира да1ам, цхьана дитгах йолчу хари чу бецаш кхоьхьуш, к1еда мотт нисбеш. Х1етте а дингадо дов дина да1амна, шена ца оыду и тайпа баннаш, аьлла. Даг1 к1ел а хиъна, са а гатдеш 1аш хилла да1ам. Цунна юххехула а ваьлла д1авоьдуш духар, дахар, мовлад, Халад, дингад).

Дени ц1е йолу к1ант хилла.

- Хьо ма сингаттаме ду Дада-да1ам, - аьлла, хаытина цо 1а а ца велла.

- Дан хГума дац, цундела ду, - г1ийла жоп делла да1амо.

- Шедаг ялур ярий хьоьга? - хаьттина к1анта.

- Шедаггий? Дера ялур яра.

Дукха сиха шедаг а йина, к1анте д1акховдийна.

- XIapa ду хьуна дош, - хазахетта кЕантана.

- Ткъа сан йишина йийр ярий ахь?

- Ас-м юьртахь мел долчу берана а йийр ю, - тохаделла да1ам.

- Хьажахь, х!инца суна а карий хьуна дан дика гГуллакх, Болх ца бича хилац атта, т1етуьйхира цо.

Д1ауьду дуьненайист, -Аьр вай цунах анайист. Цунна Суьйренга а лестарх....

Ма латтахьа 1индаг1ехь, (деши, дети, декхар, дешар, деца, дехар). Ди (диван, дилха, диларш, диг, дин, дитт). До Доттаг1 (мостаг1), дуза (дассо), дукха (к1езиг), доккха (жима), (дог1а, дожар, докъар, доза, доттагГ). Ду довха (шийла), дов (машар), дика (вон), деха (доца).

(дуга, дума, духар, дургал, дуй, дур).

кхин цхьа дош туху, кхоалг1ачу мог1арехь болчара- кхин цхьаъ а, и. д1. кх. а. Тоьлла лору, маь1на а долуш, дийнна д1адолалуш хила деза.

(Дешин девашас даханчу дийыахь дечиг даьккхира д1а а дутДешнийн хийцадаларш - з1е туш. Дуккха а дог дехира дуьме Денин цицига).

Детис зезагашна.... Далхьас коьрта х1ума тиллира.... Доттаг1 хьан велахь.... Дабаг1а дина ц1ока....

Шаьш реза делахь, «х1аъ» ала, дацахь, - «х1ан-х1а». Хесахь д1айоь: наьрсаш, помидораш, кхоьш, 1ежаш, хьечаш, Бешахь кхуьу: кхораш, карголаш, ц1ен комарш, г1абакхаш, хьокхамаш, баьллаш.

Ка...,...итт,...арц, к]у...ал, ар...анг,...арба,...уга,гир...а, 2. Дешдакъойн карточкех дешнаш вовшахтаса:

м1оьр...иг, буьй...иг, лоь...гаш, мо...аш, бе...а,...инга..., Да, ди, ри, лха, ве, де, дур, дар, чиг, гал, ба (дари, дилха, шов...а.

3......... Д..........(ведар, хедар, худар, бедар, мадар).

Дерз Дсчиг Дингад Динберг Динбухка Дашехь элп Д кхоалг1а а хуьлуьйтуш дешнаш даладе. т1ехь дерш вовшах тосуш д1адеша дош. (Жоп: дешархо.) Беда Кадам Пуда Модаш Хедар Худар Ведар Недарг1а Доза (дозанхо), дожа (дожар), дешар (дешархо), дата (дарта), 1. Билгалдина дешнаш кроссвордан еакГовш чу язде.

дов (довхо).

Дуре (у, урс), дага (да, ага, га). до1а (до, 1а). дог1а (до, rla), дов (ов), даьндарг (да, аьрга, га. гар), динбухка (дин. бух, у, ка.

кан).

Тхан хьаннашкахь кхуьуш тайп-тайпана дитташ 3. Говрана коьртах буллу г1ирс.

ду. Лакха лаьмнашка хьалавалахь, база а гур ду. Паш 4. Бецан тайпа.

дац цуьнан - церан метта мехий ду.

Багаа,зез а базанан йижарий ду. Мехий церан жимма къаьсташ ду, кхечу кепара ду. Баганан - деха а, к1едо а, ткъа зезан - кхин а к1еда.

XIapa лаьттарг дакхду. Ша лаьтташ дац, массо хена а санна, -шен накъосташца. Мохо г1аш а лестош лаьтта уын, д1асхьатех-каш. Даг! а, легаа тамехьчу декхнашка а хьуьйсуш, цаьрца хел-хадовла дагахь царна т1е д1аг1ерташ санна го. Дукха ду хьуь-нан йистехь мехнаш.

Б1аьста дукха лийлира со сайн доттаг1чуьнца хьуьна юккъе-хула. Херхан тата а хезна, цигахьа дахара тхо.

Д1ахьаьжча,_мах охьа а тоьхна, цу т1е а хиъна, садо1уш 1аш ши к1ант ву-кх.

- Аша динарг х1ун ду? — резадоцуш хаттар дира оха цаьрга.

- Хьуьнхочо дакъаделла дитташ охьадетта аьлла тхойшинга. Кху т1ехь хенак1уьро 1уьргаш даьхнера, х1ете вете хГаллакьхир долуш дара иза, - тхо кхето г1оьртира ши к1ант.

Леррина хьаьвси тхо дитте. Дитт дийна а, могуш а дара, амма цуьнан г1одах н1аьна боьлла хиллера.

Хенак1уьро, лоьро санна, ла а доьг1на, еса меттиг а карийна, н1аьна дГабоккхуш операци йина хиллера цунна. Bopxl 1уьрг дара диттах даьк-кхина, хьуьнан лоьро н1аьна д1абоккхуш.

- Гой шуна, - элира сан доттаг1чо, - хенакгуро мах х1аллакьхуьлучуьра к1елхьардаьккхина, ткъа аша цунна херх хьаькхна.

Яххьаш ц1 ийелира шина к1ентан, схьахетарехь, эхь хеттачух тера дара царна.

2. Еак1овш чу дог1уш долу элпаш дахка:

1. Дечиг доккху г1ирс.

2. Юадинан тайпа.

(Жоп: 1. Диг. 2. Дари. 3. Дуьрста. 4. Динберг.) 1. Суьрташка а хьовсий, цу т1ехь йолчу х1уманийн хьалхара элпаш кроссвордан еак!овш чу язде. Дитташ кегдо, йоху чеиаш, (Жоп: дешархо) 1. Хаал шайна, х1ун боху Пура-Дадас?

(Жоп: «Керлачу шарца!») 3. Д аьттаохьадиллина. (Жоп: даьтта.) Доха (хадо), дехо (хедо), дехьа (хьаде), даша By тхан ц1енош лардеш ч1ог!а (шада), дари (дира).

Шина a aгlop дош д1адешалур долчу кепара дешнаш даладе. Даг1, даш, да1, дак.

Жимчу 1уьрга и тарло, Амма ц1а чу хьо rlyp вац, И х1ун хьозанаш д1аоьху Morla бой уьш доьлху, Суьйраииа дала дужу, Х1ораннан а шен ц1е ю.

Оршот лара хьалхара, Tlaracxa шин ара, кхаара.

Доьалг1а де - еара -Царна т!аьххье деара. 1амадайта 6epaujKa, Улло х1оьтти пГераска.

Талха ца деш денойн чот ИолхалгТа схьакхечи шот.

Надамаш лаьтта 1ена, 1ена, Мала хи, к1а, мала.

(Бераша куьйгаш хьалха охьа а дохуьйтий, байтан хьалхара Ехк _ Зу _ Иту Дахка мог1а бешча, парг1ат лестош, куьйгаш дегадо. Цул т1аьхьа, куьйгаш лесточуьра саца а деш, цкъа хьалха керан юкъ хьалаерзайо, т1аккха охьаерзайо) 2. Туьйранна юкъахь аз Е шайца долу шайна ца девза дешнаш дагалацахьовса.

Дечигдаккхархо Куьйган гЯелгаш чуччу а дохуьйтий, куьйгаш коьрта т1ехула хьаладохуьйту, Когаш д1асабахийтина бу. Карара «диг»

дикка хьала а дахийтина, ластийна т1етоьхна хьалха Гуьллу гуьйриг екъа еза (суртх1оттадо) юха хьаланисвала веза.

Жимчу к1ентан бац цхьа бехк, Ша кагьели «къена» ехк.

налхий, к1орий а эцна, ведда к1ант. Чудеанчу ешапо тур тоьхча, гуьйриг екъаелла. К1ант оцу меттехь воцийла а хиъна, араик- К1ентий бен хьала ца г1овтту, нагахь санна луш долу жоп кхина, генаваьлла ведда воьдуш к1ант а гина, т1аьхьадаьлла Е оза т1ера д1адолалуш делахь, йо1арий бен хьала ца г1овтту, Шена и т1екхача доьлча, маха букъал т1ехьа а тесна, к1анта - Везан Дела, Воккхан Дела, xlapa маха санна, ира к1охцал- Корта шарбеш йолу х1ума?

гаш х1иттийталахь тхойшинна юкъа, - аьлла. Туьйранашкахь хуьлуш йолу йоккха Царах т1ехдаьлла ешап, т1аккха налха охьакхоьссина к1анта: стаг-бозбуунча?

- Xlapa налха санна буькъа хатт х1оттийталахь тхойшинна Аттан «берах» х1ун олу?

Т1аккха к1ора охьа а кхоьссина, до1а дина к1анта: Щахь кхобуш долу хьайба?

- Xlapa к1ора санна 1аьржа буьйса х1оттийталахь тхойшинна Ишал лаьттачохь йолуш йолу лекха буц?

юкъахь - аьлла.

Иза т1аьхьакхиа доллий а хиъна, цхьана лекхачу дитта т1е ваьлла к1ант. Багара церг а яьккхина, коьртара чо а баьккхина, Х1окху дешнашкахь Е озан меттиг билгалъяккха: еса, дечиг, цунах диг а дина, дитт охьатоха доладелла ешап. Юантана шен дуьне. И тайпа дешнаш даладе (аз хьалха, юккъехь, т1ехьа доц1ера доккха диъ ж1аьла дагадеана, т1аккха цо цаьрга мохь луш). Алссам дешнаш далийна тоба тоьлла лору.

тоьхна:

аьлла.

Кочара з1енаш а хедийна, орцах даьхкина уыи. Дуьн... (е), ирс.(е), самукъа...(не),дес... (те),Мак...(не), - Тхоьгара х1ун накъосталла оьшу хьуна? - аьлла, хаьттина Гал...(не), Хьорса...(не), лазарт..(не), хьасе...(не).

цара.

к1анта.

к1ант.

1....е... (мел, бел, тел, теш, пеш, хьех, гел, цел, пес, кхес, Нагахь санна аша кроссвордехь деллачу хаттаршна нийса 2. е......... (ехк, еха, ела, еза, етт, ерг, еша, ета, его, ело). ешалур ю шуьга лакхара охьа дешнийн хьалхара элпаш вове..........(бекъа, мекха, шекъа, тега, Бека, седа, т1еда). шахтесча.

Дуьне Пайре Йоькхане Дургале даладе.

Хьера Ез (без), ерза (терза), етт (етта), ерг (церг, берг, лерг), еха (елха), ехк (дехка, лехка, чехка), еса (серса, терса).

Бераш кхаа тобане доькъу. Шайна девзаш долчу дийнатех аз тардеш xlopa тоба 1аьха.

Хьехархочо xlopa тобанна т1ехволуш стоьла т1е куьг тухуш хотту: «Кхузахь мила ву?» Бераша жоп ло. Юха олу цо: «Хьаладагалаца хьовса.

г1овттал, бежнаш, атто санна корта ластабел, куьйгашца мозий д1алахкал; уьстаг1ий, аша цхьажимма буц кхаллал, юха довдал.

Гезарий, гаьннаш т1е кховдал, кхузза кхоссалол: цкъа хьалхакТегар, т1аккха - хьалха.

- Можаниг, - дукха хьем ца беш эккхийтира Ж1аьло.

- Вайн дан а ма дац можа басар, - цецъелира Жарг1а. Жуккаран ду можа басар. Яло, цуьнга деха деза вайшимма: Хьуна хаа дац-кха хала, (Ж1аьла) цуьнан доккха черма ду и басар чохь долуш, - тешийра Жарг1а Х1усам ларъеш, лета ша дуьйцучух Ж1аьло.

1ежийн варени д1а а лачкъийна, Жуккар lapa и шиъ текхачаре Хьостамна т1е етташ....

хьоьжуш.

- Де дика дойла хьаи, Жуккар! Тховх хьакха цхьажимма можа Ас хьуьнхара беа хьонка; И басар лур дацара ахьа? - дехаре дистхилира Ж1аьла. бан ваха ю сан конка.. Эрна Кхйн дан х1ума а ца хилла, Ж1аьлий, ЖарНий д!адахара, Важа шиъ д1адахана дукха хан ялале, еана Бумбари схьакхе- Тата деш ерг ю сан....

чира«ж-ж» деш.

- Цхьажимма Тежийн варени лохьа суна, - элира цо.

каро.

- Маржа Жуккар я1-кх, хьо б1аьрмециг х1ума к1ордийна-кх 1. Жа бохучу дешдекъаца дешнаш кхолла (жагТа, жа1у, жахар, Кхераелла Жуккар, басар чохь дол чу черми чу юьйжира. 2. Муьлха дош хир ду аз Ж т1етоьхча?

Юха, халла цу чуьра хьала а яьлла, йоьлхуш lapa иза:...ар...,...ий,...ирг1а,...aria,...yxapr,...оп,...улар, Амма цхьанна а къа ца хетта б1аьрмециг йолчу Жуккарх.

1. Шайца аз Ж долчу дийнатийн ц1ераш яха (ж1аьла, жираф, 2. Ж аз юкъахь долу му ьлхха а дешнаш даладе. (Мажар, бажа, Шина дашах пайдаэцарца кица даладе:

къаж, кхаж. жарж, таж, маж, мажар, к!ажар, талмаж, туьтм1аь- Ж1аьла, стаг (ж1аьла ала атта ду, стаг вовза хала ду).

чехкаалар кечдо. Хьалха хиъна 1ачу дешархочуьнга, вукхарна а Ишарца хаам ма-биннехь, цара и чехкаалар шайна т1ехьа хиъна 1ачу дешархочуьнга д1аолу, кхечарна а ца хозуьйтуш, вукхо шена т1ехьа волчуьнга, и. д1. кх. Массарал т1ехьа хиъна 1ачо, массарна а хозуьйтуш, шена «мобильник» чухула хезна чехкаалар Жа (ка, да, к1а, къа, ча, ц1а, га, rla, са, кха, ша).

д1аала деза. Тоьлла лору, маь1на а ца талхош, хьалха чехкаалар К1аж (г1аж, кхаж, къаж, маж, раж, таж, хьаж).

схьааьлла тоба.

Ловзарна чехкааларш: Манжаэхь - б1оржам, Жандарехь - ж1ож. Жухарган жухар бГаьргаш, XloKxy дешдакъошца дешнаш кхолла.

жела боьду ж1ара-некъ. Жакъжакъ - бацалахь, Жа (жаг1а, жахар, жа1у, жа1ар, жайна, жаннаш, жаззаш).

ж1айг1антахь - жаг1жаг1а. Жарж буу жарг1а, Жи (жима, жижиц жигархо, жиргГа, жий).

Деха лаг а, беха когаш а болу дийнат? (Жираф) Па...,коь...алг,..Лакки,..Лайхо,к1у...ал,к1а...ар,..Лолам, Бажа Таьжгенаш Ж1амар (жа, 1а, жа1ар); жулар (у, ула, лар); жахар (жа, ах, аха, ЖАНТАТИ (жуьгти, аре, наж, таж, айгтар, т&чмаж, ирг1у) Жижи г телхича-м туьха тосура, ткъа туьха телхича х1ун дан Тхан бешахь ма важа.

цамза хьовза. Сиза ма хьийза, Хьан корта хьийза.

сира бож яа. Бабин сира Бабин ж1аьла сема ду, И (ира аларш, фразеологизмаш, дешнийн маь1наш) барзана тебна ду: «Мича еа, гаур, хьо? И ца юуш д1аг1ор Ж1ов д1аяккха - угомонить, укоротить чей-л. нрав..

хьо!» И дата а ца лети, И барзана т1екхийти. Ка а тоьхна, лерг даьккхи, Ког а лаьцна, чутакхий. Борз ю х1инца етталуш, Ж1аьло яда со! Йита, йита яда со!»

хьуьн чу хьоду и. Гу т!е хиъна цхьогал ду, Дууш мерза хингал ду, Иза барзах до, сира борз?

деш (бераша т1аьхьара олу). Ча яьшки чуьра моз даккха г1ерта, амма вукхара ца ло шаыы къа а хьоьгуш даьккхина моз.

Цхьаъ - шиъ - кхоъ, ча хир ю хьо!

Накхармозий ненан дешнаш (хьехархочун):

- Накхармозий т1емадевлла Даха моз лахьо.

Чано кхуза схьаеъна халла Дерриг моз д1ахьо.

Накхармозийн дешнаш (берийн):

- XIapa моз ду тхан кхача.

Яхийта ахь ц1ехьа, ча!

Ж-ж-ж-ж-ж!

Куьйгаш лестош, багахь «ж-ж-ж» деш бераш класса чухула Зу J Хорбаз I Зезаг | Гезиг | Паста | Моза Чхьаьвриг | уьду. Юха шайн ц1а чу доьлху (чоьнан соне). Ча цига йоьду, цара «т1емаш» лестош ча эккхайо, цунах дГауьду Ча уьш схьалаца г1ерта.

Стенах тера ду элп? Зу хилла хьуьнхахь йолаелла лелаш. Иштта схьайоггучу кхунна четар карийна. Щеххьана д1ахьаьжча, ярезаз т1ехьара б1арКхоъ» ду и тхо бохуш Iapa, 1ехийнарш тхо х1инца лара:

Хьо цатешахь, алал «зу».

едда йог1уш борз а хилла, и охьайожаре сатуьйсуш. ЗЕ (зезаг, Зеламха, зеразакъ). ЗУ Мел хьовзарх гГуллакх хир доций хиъна барзана. ТСаккха едда (зулам, Зулай, зуда).

базара а яхана, гезаршкара четар а эцна, юьхка т1е хьала а яьлла, хьежа х1оьттина и, зу санна тГемаяларе сатуьйсуш. Дукха лаьт- Дешнийн хийцадаларш тина иза иштта. 0ьг1азъяхна борз:

- Хьажахь цу газане! Т1ема ца долу четар доьхкина-кх цо Хьалхара цхьаэлп хуьйцуш керла дешнаш кхолла.

Куьг хьалаайде, нагахь дешнаш юкъахь аз 3 хазахь: морза, хьоза, дума, зуда, пхьагал, къонза, зарзар, доза, хьовла, ваба, узам.

Аз 3 хьалха долу (зингат, зурма, зил, забар, за1ар, зама, зирх, зайл, зуда), юккъехь долу (газа, хьоза, г1орза, моза, доза, гарза, базар, лазар, Жовзан), тГеххьа долу дешнаш даладе (арз, боз, без, ваз, г1аз, куз, моз, тхьоз, ц1оз, х!оз).

Ар...,...иярт,..Лийдиг,...ар...ар,..Луга,...ок, мор...а,...уькар, бар...акъ, б1ар...а,...ам...ам,...улам,...1аьнар,...а...а,...ама.

Цхьана дешархочо 3 юкъахь долу дош даладо, вукхо цунна т1е кхин элпаш тухуш ткдуза деза и, керла маь1на долу дош а кхуллуш.

(хьорзам), газа (гарза), моза (морза), йоза (йо1зар), база (базар).

ЗИНГАТ бохучу дешан xlopa элпана дийнатийн, акхаройн 2. Суьрташ т1ехь долчу дийнатийн, олхазарийн пДераш цТераш ялае (зу, искогберг, нал, говр, авст, тарсал). кроссвордан еак1овш чу язъе. (Жоп: зу, алкханч, борз, зингат, Зурманча бохучу дашна юкъа мел догГучу элпах керла зама, чам, ан).

Хьалхара элпаш вовшахтосуш лакхара охьа а, юха т1ехьара элпаш вовшахтосуш лахара хьала а д1адешалучу кепара дешнаш 1. Хьозанан з1акарна т1етоха говран берг (31окберг) Шина a arlop дешалучу кепара дешнаш дало хьовса.

Зуз. Зез.

Юьйцина ю, амма керт яц.

Базарна юккъехь х1ун ю?

Чехкааларш зовкх хьоьгу газа.

31оьмалг т1ера з1уга, д1ай-схьай ма къерза.

Накхармозано даьккхина моз шекарал ду мерза.

Зулам лоьхург вонах на ваьлла.

Зулам лехнарг лаьтто хеназа хьулвина.

Заманна дуьхьалваьлларг замано ваьхьна.

Заманна т!аьхьа ихинчо зама йиъна, цаихнарг замано виъна.

Зеразакъ - подъемный рычаг.

Заг1а- приношение, подарок (из съестных припасов).

31оьмалг- пугало, чучело.

Массара а йой аша Гуьйранна зарядка? Х1инца цхьаьнии яй вай иза?

девза дешнаш дагалаца хьовса Июль баттахь Идрис баба йолчу юьрта сада1а вахана хилла. иту, тхи.

Цхьана дийнахь, карахь секха1ад а долуш, араваьлла иза ижу лаха. Д1ахьаьжча, уьйт1ахь ловзуш цхьа йо1 гина цунна.

- Хьан ц1е х1ун ю? - хаьттина йо1е Идриса.

- Индира ю. Ткъа хьайниг?

- Иччархо Идрис, - дозаллица ша вовзийтина к1анта.

- Иччархо хила лаьий хьуна? - хоьтту юха а к1анта.

- Лаьа. Ткъа х1ун дан деза?

- Хьо д1алачкъа еза. Ас лохур ю хьо. Хьох сан ижу хир ю.

- Дика ду. Со д1алечкъа, ткъа ахь со схьалаха.

Дуккха а лехна Идриса йо1, амма и карош ца хилла. Хи чу кхоьссина пхьид санна т1епаза яйна Индира.

Т1аьххьара а керта юххе а вахана, яраш д1ахилийна Идриса.

Уын д1ахилошшехь, мохь баьлла, д1аиккхина иза:

- Вай, сан Дела! Вай, сан Дела!

И мохь а хезна, лечкъинчуьра гучуяьлла Индира т1аьхьа йистПИ (пису, питана, пилу);

хилла цуьнга:

- Велла вала хьо, ниттех кхера а велла веддий-ц. Х1етте а иччархо ву ша бохуш а лелий.

Идрис цо бохург хезачохь вацара: цуьнан лар яйнера.

4. XIOKXV дешнийн хьалхарчу аьзнех дош вовшахтасий д1адеша. Х1ун дош хили шун? Ирг1у, старг1а, куй, орам, гомаш, бож, етт, рама, говр. (Жоп: искогберг.) Дешнашкахь аз И хазахь, хьалаг1овтта: йома, миндар, ц1е, сирг1ат, хьач, б1елиг, гирда, гоь, нитт, пес, пиллиг, марха, таьнк1а, Iexa, пет1амат, тобалкх). Царна дукхадеза зезагаш хилла уьш.

дечиг, коч, шелиг, хелиг.

ц1ерш яха хуур дарии шуна? сак1ам (Къиг, (Ч1ижарг1а) некъа т1е кхаьчна х1орш....схар, т1ехбевлла, и еша ца луш. Аз И ч...г, Дешнийн хийцадаларш (ит ИСКОГБЕРГ дашна юкъа мел догГучу элпана дош даладе Клеткаш чу яздинчу дешнийн хьалхарчу элпех пайдаоыгуш (элпаш дехьа-сехьа дахар магадо) (ког, бер, берг, гериг, бог, го, предложени х1отгае, д1адеша кица. (Жоп: Даймохк мазал мерза бу.) кор, кир, бос, ор, со).

Нагахь санна аша б1аьвнаш церан лакхалле хьаьжжина д1аи Элп А шайца долу акхаройн, дийна-тийн ц1ераш кроссвордан еак1овш чу язъе Искогберган искиртиг исбаьхьчу исхарин истанга чохь ю, Ира мотт - совг1ат, беха мотт - та1зар.

Ирхъхьежначун когах к1охцал дахна.

Ирхълилхинчун яь1на йойна. Ирсдоцчун ж1аьла къу д1авахча летта. Ирсан дог1а къинхьегамца бен хир дац. Ирхе ца яьккхича, охьане хилла яц.

«тукар» ду, Хьехархо:

Дешархой:

- Искогберг, искогберг, Гайта тхуна иссе (т1едоьлху, ки зарядка Щеххьана кхеравелча х1ун олу?

суьрташ. Кхечу кхочушдеш, ваханчу йог, шек д1а а хьостамий а диттина, воцуш, берзинчу царна т1евижа дагахь когашца алун т1евазлушшехь, «ой -ой бовхачу к1егаш ой» аьлла, мохь хьокхуш, т1ехь лаьт-таш хьалаиккхина. Ведда чу а гуш вара, вукху иккхи-на, шен йишин суьрта т1ехь шана аптечки чуьра йод схьа а юккъе а ваьлла, эцна, ша хедийначу т1ехь яздина х1оьттина.

юуш, ца молуш жимма хан текхна Цо, са 1ало», - аьлла. ца тохалуш. Т1аккха веза йог хила, - - Дера еза ас xlapa дагатесира книга цицигана яла.

Йомуддина а. Х1инца дуьйна иза хьаха хир ду, схьайиллича, цу Мичахь ду аз' чохь 1аш со карийча.

схьайиллича, цу чохь к1егаш т1ехь со вайча.

Цецваьллачу сайн дега ас эр ду:

«Цкъа а хьуна?»

гаишиг, нуй.

Аз Й юкъахь долу дешнаш хазахь, куьг хьалаайба: юьхь, ц1е, чан, шай, бай, мох, тукар, лай, гата, хьайба, чийлик, цДубдар, сайра.

Аз И хьалха долу а (йома, йоза, йол, йиш), юккъехь долу а (жайна, к1айдарг, тайниг, майда), т1ехьа долу а дешнаш даладе (т1ай, сай, к1ай, тай).

Латта т1адош дарах дог1а Говро до шен Чохь ша бина дохарх шиша, Хьо ма елха, Со ирсе ву: сан ю йиш Хьоь ладогГа к1енан Бабин куча т1ехь ю гома Юадинан латийна Мукъачу элпаша дечу шабаршка ла а дуьйггуш, ша х1ун до озах, бохуш, 1ийра иза. Цул тийнаХ1етахь дуьйна лелаш ду Й элп цхьанхьа д1ах1отта таь1на 1ер г1оле ду. Иштта атта ма ду.

Тохаделла мукъа элпаш, Й элп цхьа а аз доцуш дисина аьлча.

- Цуьнан а ма деза, муьлхха а хилла цхьа аз хила.

- Ахь х1ун дей, - боху цара Й элпе, - мукъаза элпаш долчу г1охьа: церан аьзнаш дукха ма ду, хьуна а кхача там бара-кх цхьа аз.

Ойла йина Й элпо цхьана-шина дийнахь, т1аккха сацам би-на: «Суна цхьа а аз ца оьшу, сайн декхар а тоьар ду суна.»

- Ткъа цхьа а аз доцуш муха мегар ду хьо? цецдуьйлу элпаш.

- Х1ун ду ца хилча? Мегар дац т1аккха? - къар ца - Мага а там бу, делахь а цхьа тамашийна ду-кх.

Х1ете а мукъаза элпаш долчу г1охьа, х1ун хаьа, х1уъа аз кхаьчна а, цхьа аз доцуш дуьсур дац хьо.

Ойла йоьхна хьаьвзина и, юха х1илла дан дагадеана цунна: мукъазчеран болх к1езиг бу, цигахь башха аз а оьшур дац. Юха аьллацо:

- Дика ду, со реза ду мукъаза аз хила.

- Муьлха аз деза хьуна? - хоьтту цуьнга мукъазчара.

Ойлайо Й элпо: зевнениг эцахь, корта лазабер бу, къораниг эцахь, х1умма а хезар дац, цул атта ду цхьа аз ца эцча. И сацам бина, аьллацо:

- Суна цхьа а аз ца оьшу, мукъаза хила а ца лаьа суна.

- Дика ду, мукъаза дацахь, мукъаза дац, хьох нуьцкъала му къаза аз дан г1ерташ цхьа а вац, - аьлла, резахилла элпаш. одика йойла хьан! Хьайн даго къобалбен болх Цкъа доьдий, элпашна хьалха хГутту, юха доьдий И я УЬ дахдо, царна улло а х1уттий. Билггала хала ду цунна. Мохь бетташ а хир бу цо, амма и хезаш да-м вац.

йовхо йоцуш аьхке хир яц, ло доцуш 1а а хир дац.) Х1етал-метал хаийла хьуна:

К1айчу экъан т1ера 1аьржа сизаш?

Йорт - мелкая рысь (аллюр).

тхо кхин ца 1а. Кхосса-кхоссакхоссалуш, Яда Йорг1а, сих ца (Берашна юкъара цхьаъ говр хоржу. Цунна т1аьхьа а х1уытий, xiapa байташ а олуш, класса чухула довдуш ши-кхо го боккху цара.) - Муха ян еза иза? - хаьттина гулбеллачара.

- Х1ораммо шена мерза хеташ йолу х1ума ян еза. Кхидерг Д1адоьллачу цициго ц1е латийна, дехьий-сехьий коьжалгаш котам, хьаьжк1ийн буьртигаш а дохьуш. Атто хорбазан чкъоьргаш еана, пхьагало - ж1онкаш, ткъа цициго шен киснара йоьхьан Мох кхетийта, бераш.

корта а, хьаьжк1ийн буьртигаш а, ж1онк а, хорбазан чкъоьргаш а, йоьхьан каьрдиг а яй чу а кхиссина, нег1ар т1етоьхна. Керта бохьуш бецан ц1ов лург кего х1оьттина иза. Компот кхихкина яьлча, керт екош, Чам баьккхина доттаг1аша, амма массо а, реза воцуш, бат Лойша суна аш цхьа к1ира сеттош хилла:

аьлла, дог доьхна д1абахана компоте сатийсинарш.

холчух1оьттина 1аш цициг а хилла.

Ойла ца еш динчу х1умано иштта юьхь1аьржа х1оттаво.

1. Дешнаш даладе аз К хьалха долуш (куьйра, кол, картол, кад, копаста, киса, кирхьа, киле), юккъехь долуш (баркалла, беркат, Малкан, гаки, зока, хьонка), т1ехьа долуш (хьаьрк, шок, мил к, эмалк).

2. Делкъе ян юург кечъе К аз юкъахь долчу хасстоьмех Шина дашах пайдаоьцуш кица вовшахтаса: корта - когаш Ту...ар, ...ирхьа, ше...ар, ex...,...ема, не...а,...о...а, буьр...а, туь...а, ах..., ве...ал, г1ум...и, жу....ар, эт...а, ин...арло, бух...а, чуьр..., мое...ал.

Дешдакъош д1а а деший, цаьрца дешнаш кхолла: КА (кара, казах, калац1ола); КЕ (кема, кетар, кехат); КИ (кийра, кира, киса); КО (котам, кока, ко 1 а).

Дешдакъа КА хьалха а, юккъехь а, т1ехьа а долуш баркалла, нека, п1ераска, миска).

Хийца цхьа элп:

Кор (лор, мор);

Куй (буй, гуй, дуй, нуй, туй, суй);

Ког (ков, кож, кой).

2. Xlopa керла дош К элпа т1ера дГадоладала деза я оцу да-шехь хилийта хьажа веза и элп:

Сахьтан цамза лелачу arlop д1адеша дош, т1аккха- юханехьа.

(Жоп: аьтгу arlop йолчу чкъурга чохь - ка, кара, ара, 1а, 1ама, ама, ма1а, ма1ар, lapa, рак; аьрру arlop йолчу чкъурга чохь - ка, кара, ара, да, даха, ха, ах, хада, хадар, дара, рак).

3. Кица дешалур долчу кепара д1анисъе книгаш терхи т1ехь. (Жоп: котамашна дукха тебначу цхьогалан ц1ога даьккхина Хаал шайна, стенца къамел деш хилла такси, вилспет, автобус?

Некъа йисттехь 1уьллуш тиша... хилла. Юххех хахкаелла т1ехйолуш такси хилла.

- Сацахь! Собардехьа! - доьху цуьнга..., - къамел дехьа соьца^ - Ииш яц! Ииш яц! Ииш яц! - аьлла, сигнал тоьхна, дГаиккхина яйна такси.

Иехйолуш вилспет хилла.

- Собардехьа! - доьху цуьнга а... - Къамел дехьа соьца.

д1аяхана вилспет а.

Юххех чехкйолуш мотоцикл хилла.

- Пелъехьа! - дехна... - Къамел дехьа соьца.

- Юха дийр ду. Юха дийр ду. Юха дийр ду, - аьлла, «т1ах-т1ах-т1ах» деш, д1аяхана иза а.

Сихъелла йоьдуш троллейбус хилла.

- Юхаозахьа цхьажимма! - дехна цуьнга а... - Къамел дехьа соьца.

- Хьалхе ду! Хьалхе ду! Хьалхе ду! - бохуш, т1епаза К А + к1а аьхьча йолург - А =?

яйна иза а. Паьхьайисарна кхоьруш санна, сихо - Собардехьа! - дехна... - Къамел дехьа соьца.

- Йиш яц! Йиш яц! Йиш яц! - бохуш, «т1ит1» Х1етал-метал хаийла хьуна: Шозза дуьненчу - Соьца бала болуш, соьга хьажа цхьа а вац-кх, - яьлларг?

доккха садаьккхина тишачу.... Нагахь со ца хиллехь, со ян дага ца деанехь, уьш цхьа а цхьана метте д1а-м яхалур яцара я хахкаелла а, я керчина а.

Х1ун хилла техьа иза,бераш? (Жоп: чкъург.) Кроссвордан еак1овш чу дог1у дешнаш яздахь, з1акардаьхнин ц1е ешалур ю шуьга. Иза кроссвордана юккъехь д1алачкъийна ю. Еша лакхара охьа.

(Жоп: москал.) Пурхнехьа:

1. Щахь кхобу дийнат.

2. Ондда дег1 долу стаг.

3. Мерза даар.

4. Х1ума хадон а, лоргу а г1ирс.

5. Хьера т1е хи дохуьйту г1ирс.

6. Муьшах бина говрана коьртах буллу г1ирс. (Жоп: 1. Гомаш. 2. Б1от1а. 3.

Паста. 4. Тукар. 5. Апари. 6. Жулар.) Доьду хи - тхо 1охку, соцу хи - тхо хохку.

Некъаш ду - д1аваха тарлуш дац.

Латта ду - аха мегаш дац.

Декаш rlap до, г1овг1анца стигал хьаладоьду? (Кема) Хьалаерзийча-яьсса, охьаерзийча, юьзна хуьлуш йолу х1ума? (Куй) Стиглара т1ай т1е йоьжча, ца юху, т1ай т1ера Мера т1ехь деха тхо, дуьнене хьоьжуш, лергех Кирчинчу чхар т1е буц ца яьлла. Кечам боцуш Архаш таса говр а яц, (Б1аьргех духку куьзганаш) Хиъна 1ен моша а дац, Цу чохь rlorry, Цу Лаьтта т1ехь доцуш, Хи Ко га буьхьар лела - заискивать. Корта бетта чохь уыи 1арна, умолять, упрашивать кого-л. Куьрка дулу шайт1а Баркалла баха Вай деза - об очень хитром человеке. Кийтарло - 1) уловка, Кол, кол, кемсийн кол! Куьйра лошадей), 2) бечевка (из конских волос).

жа1ар - майданхой. Дала ма ла Эдал-Гири г1арзакъ-мирзакъ ч1ирд!

кхахь») Мила ву тидаме?

кхаба, бекхам, булкх, мокхаз, кхаллар, кхакха, мекха, хьокха, хьокхам, кхаж.

2. Д1адеша дешнаш, дийца, муьлхачу оза т1ера д1адуьйлалуш дууыл?

3. Аз КХ юкъахь долчу олхазарийн ц1ераш яха напха лаха таро йолуш ду. Соьга хаытича, доккха хила ца оыпу (кхокха, кхорб1елиг, тодакх, маккхал, алкханч, аттйокх, къор- хьуна. Лаахь, вайшимма кхо б1е шарахь ехачу бух1ане а хоттур Цхьана екхначу дийнахь массо а меттахь гонаш туьйсуш а лелла, цхьаъ хатта дагахь мокхачу кхокханна т1едеана кхорбГелиг. 1. Аз КХ дешан юьххьехь а (кханча, кхайкхам, кхача, кхаъ), Дукха хан хилла иза цунна т1екхача г!ерта. Ma-хетта ца нислуш, юккъехь а (баккхал, мокхаз, декхар, бекхам, хьокхам), чаккхенехь Хууш хилча даьхни кхаба, Шуьйрра доьллий цГийнан кор, ХГун дош хир ду, аз КХ т1етоьхча:

...аара,...аж,...ерам,...ема,...ера,...аъ,...овра,...ее.окха,...аллар.

Шина дашах пайдаоьцуш кица даладе: кхане - тахане.

(Кхане йоцуш, тахане хилла яц.) Кхолла керла дош (дашна юкъахь долчу элпех).

Кхоам (мокха);

кхехьар (хьекхар); кхела (лекха); кхарта (такхар);

кхала (лакха); кхема КХА + юучун билгало кхиош долу латта Ялта д1адуьйш, акхаро? (Кхача) Х1етал-металш Дуккха а когаш ду, ю, т1ера схьаяьккхича, Чехкааларш кхевдинарг лакха шершина.

Ши-кхоъ кепек, кхоехь шиъ кепек.

Боккха мокха кхокха, Бакха, мокха кхакха кхера т1е ма хьекха.

хир ду кхаллар. Кхузза :

юста, цкъа д1ахадае. Кха т1ехь пхьагал лацалур яц. Кхерийна олхазар куллах а кхоьруш хуьлу.

Кхачанан корта - бепиг., а (Бай Къиг муха ека? («Къакъ-къакъ-къакь») 1. Къ аз юкъахь долу дош хазахь, куьг хьалаайде:

къуьрдиг, морзах, къонза, куьг, бургат, къам, дукъ, маьнга, туьха, мукъам, буьрка, къовсам, толам, машар, бекъа, балоз, шекъа, къуьда, къепал.

2. Муьлхачу оза т1ера дешнаш дагалаца хьовса.

аш, шайн «шуьнара»

къестош дохкура уьш.

Цуьргаш сиха кхачийра церан. Паккха уьш даккхийчу бепиган дакъошна т1едирзира.

Амма иза атта г1уллакх дацара. Малхо деттина, мазакъдоьлла бепиг кхокхарчийн цергашна ч1ог1а дара. Делахь а, олхазарш къар ца лора, юх-юха а зГакарш етташ.

Щеххьана церан болх юкъахбаьккхира юкъаиккхинчу къийго.

тасаделира:

- Шу х1ун деш ду кхузахь со а йоцуш? аца хаьттира къийго.

делира кхокхарчаша, а дагахь.

шорттаду xlapa дакъа а делла, 1уьллуш, -жоп делира кхокхарчаша.

туьйхира бепигах, амма деза.

т1улг санна ч1ог1ачу Оцу летира.

1. Аз КЪ хьалха (къурд, къух, къора), юккъехь (шекъа, бекъа, локъам), т1ехьа (лекъ, мукъ, букъ) долу дешнаш даладе.

2. Аз КЪ юкъахь долу дийнатийн, олхазарийн ц1ерш яха (къиг, къоркхокха, шаткъа, боьлкъазар, ц1окъ, ц1оькъалом, 1алашдичахьуьнан сурт, Йоза 1амош баккха толам,...еда,...астам,...амел,...убб,...ано,...ух,...айле,...епе, 1. Х1окху дешдакъошца дешнаш кхолла:

(Къиг - диг - дог - дощ - даш – даг1 - гlarl - г1аз.) Къеда (к1еда - леда - меда - седа - т1еда - хеда - беда);

Къа (га - rla - да - жа - са - т1а - ха - ча - ша).

Xlopa керла кхуллу дош КЪ - на т1ера д1адоло деза я шеца и 2. Х1окху дешнех кхин дешнаш кхолла (дашна юкъа мел элп долуш хила деза:

къонза - (къорза), къажа - (къага), къуй - (къух), къора Къамкъарг (къа, къам, га, гар, рама, гара, гам, къага, ага, Къера (къерза), къийса (къийсам), къа (къаж), къу (къух), къахь (къахьо), къола (къолам - къовлам), къора (къорза).

Къинхьегам (къен, къам, къа, къахь, хье, га, гам, хьена).

Къонах (къа, ах, нах, ан, нох, ха, хан). Къехка (еха, ехк, ка, ах, ахк).

Къоршкъали (къам, орам, рама, ша, къонза, абат, лами, иту).

хала ду къа ца хьега г1ертар. Къаьхьаниг ца диъча, мерзачун чам ца хаьа. Къелле ма хьажа, стеган стогалле хьажа. Къинхьегам цабезарг юьртахь тарлуш вац. Къиг т1ееъча, къиг а г1отту хьала.

Къеначу барзо ши уьстаг1 баьхьна. Къен кура Куьйгаш хаьнт1е х1иттаде, Когаш т1ехь шу кхиссало: (5-8-зза) Кхисса-кхиссало.

Фонетически зарядка Мила ву тидаме?

1. Цхьатера аз караде дешнашкахь:

Klar, к1ажа, хьаьжк1а, т1е-к1ел, ник1апа, к1ара, к1ац, к1ужал, кТалд, мук1арло.

1. Суьрта т1ехь йолчу х1уманийн ц1ерш яха. Дийца, муьлхачу оза т1ера д1адуьйлалуш ду и дешнаш.

Kla | К1орни | Юархаш К1ант КТеза Юудал Klyp 3. Ладог1а туьйране.

Оыиучунна вац со къора: 1ай баго ас оьцу....

Къинхетаме ву сан Хожа: 1амийна и хьехархоша, Шен сил дукха цунна деза, Байлахь диена ж1аьлин....

Меттахъхьедарх балдаш Хилац яа.... (К1еза) Эсана ца оьшу кара, Цунна езарг маю....

Муьлха дош хир ду аз KI т1етоьхча? (Klapa)...ир,...илло,...отар,...омар,...омсар,...ожам,...охцал,,еда,...орни.

Шина дашах пайдаоьцуш кица вовшахтаса. К1езиг - дукха (к1езиг дечо дукха дуьйцу). Х1ума довза лууш верг Хьалха хи дан кхоьхьуш хилла пхьег1а? Дуьйш-лелош долу ялта? Ж1аьлин бер?

Чохь лелош йолу мачаш?

Седана чу яздина дешдакъош д1а а деший, цаьрца дешнаш кхолла (К1ажар, к1еза, к1ира, к1ужал к1омал.) 1. Хийца цхьа элп К1а (га, rla, жа, ка, кха, т1а, ча, ша, ха). Юур (дур, гур, мур, тур, xlyp, сур). К1ир (вир, г1ир, жир, кир, сир, тир, ч1ир). Klapx (тарх, чарх).

2. К1езанах хьоза муха далур дара?

К1еза (меза - моза - доза - хьоза).

3. Xlopa керла дош К1-т1ера дДадоладала деза я шеца и элп долуш хила деза.

Klopa - к1ира, к1ир - к1ур, к1ус - к1ес, к1ац - к1аг, к1ай - к1аг, к1еда - кТеза, к!омар - к1омал, кТудал - к1ужал.

Klyp (к1урз), к1ора (корга), к1ир 1. К1о дайна, дисина:

...берам,...жам,...зйох>'рг,...мал,... рмода,...рни,...тар,...хцал,...шт,...рга.

Муьлха дешнаш дара?

(Жоп: к1оберам, к!ожам, к1озйохург, к1омал, к1ормода, к1орни, к1отар, к1охцал, к1ошт, к1орга.) лелачу arlop д! ад еша дешнаш.

(Жоп: аьтту чкьурга чохь - к1ел, ела, елар, лар, л ара, елара, ара, к1елара;

3. Терхи т1ехь книгаш кица дешалур долчу кепара д1анисъе.

(Жоп: кГезигдечо дукхадуьйцу.) 3) Ж1айхо. 4) Миндар. 5) Маса-ни. 6) KI + адамаш, машенаш д1асалела Х1етал-метал хаийла хьуна:

Йоьдуш - яьсса, йог1уш - юьзна?

(Юудал) Х1окху дуьнен т1ехь хан мел йоккху ган йиш йоцу х1ума? (К1есарк1аг) Ло а дац, ша а бац, детица кхелича санна аре к1аййина? (К1ац) Вайн пхьак оче Юант к1ант вац, вешех къайле йолуш кхо х1ума цуьнан да-цахь.

К1ант к1ант воцу нана нехан не1аршка дукха хьийзар ю. Юелахь rlypa йоцуш 1ам т1ехь ша бийр бац. К1илло ву ма ала цхьа ледарло шена гучуяллалц.

К1айчу куьйгашна наха къахьегнарг деза. Юудал к1айло, шена пхьеро г1ели диллича.

Леташ, г1овг1а-г1ар яьккхина, Цу чохь хаза деха денош.

Котам, буьхьиг, эса г1аттош, Иккхи буьна, божал чу. Ойла Кхаара ду юккъехь дехаш йина эли т1аккха: «Х1орш ма К1ира декъар доккха дукъ ду.

XIapa к1анталг хьенан ву?

XIapa ког, ког хьенан бу? Хатташ кхетта бехбинарг? Бай т1е хьаькхна нДанбинарг?

- Дадин бу, сан дадин бу.

- XIapa б1аьргаш хьенан бу, Нанна т1аьхьа билхинарш, - Бабин бу, сан бабин бу.

- XIapa лергаш хьенан ду, Hel мел туьйхи ладег1нарш, Дада - XIapa куьйгаш хьенан ду, хьесий дохуш, Хесат1улгаш Б1аьргаш ц1ийбеш чухьекхнарш, кхуьйсуш, Огурш, могурш, - Децин ду, тхан децин ду.

- XIapa к1анталг хьенан ву, К1ана к1аштана, Воьлхуш, векаш хьийзинарг, Дадас, бабас хьийзийнарг?

- Мамин ву, сан мамин ву.

(ира аларш, фразеологизмаш, дешнийн маь1наш) К1ел ког таса - чинить исподтишка препятствия. Klerani т1ехь санна - в крайнем волнении. К1ожам чим бан — уничтожить совершенно, до основания. К1инж - 1) бахрома, 2) К1арлаг1а - позорная куча камней (обычай предания позоXIapa байташ а йоыпуш, цу т1ехь дуьйцург до бераша хьеРУ)- Юабуц - пырей.

Юайдарг - белая ромашка.

Klec - затылок.

К1ошт - район, участок.

стиглахь куьйра хьийза, ДГадоынучу дешнашкахь цхьатера аз хазахь, куьгхьалаайде:

ройн а цДераш дагалаца хьовса.

Жимачу боьлакахь ехаш-1аш хилла жима лергъяхар. Ч1ог1а дезаш хилла и поппарх цхьацца х1уманаш яр. Цхьана екъачу меттехь малхе охьа а хуий, поппар хьуьйш, цуиах ловзаргаш еш I.apa иза. Цкъа хьалха локъамаш бен еш ца хилла цо, юха йолаелла авголаш ян а. ТТаккха яханчу цо пийл а йина, цул т1аьхьа- лом, ц1оькъа-лом, маймал, тарсал, пхьагал.

Акхарой цо лелочух реза долуш, и хьоьстуш хилла. Цхьа цхьогал хилла цо лелочунна реза доцуш. Дан а дог1ий, цо мел йина ловзориг каг а йой, т1ехбеттамаш беш хилла:

- Пхьагал, пхьагал, лергаш деха хьо лергъяхар.

Дикка лелийна цо и харцонаш.

Цкъа цхьана дийнахь, боьлака а деана, лергьяхарна юххе охьа а хиъна, цо мел дечуьнга хьоьжуш а 1ийна, эххар аьлла цо:

- Со а ма дара хьалха поппарх цхьацца х1ума еш, амма хьуна санна дика-м ца хаьара суна уын ян.

- Х1умма а дац! - цхьогал тедан г1оьртина лергъяхар, - дохий ма хьийза. Хьуна санна лаьттах х1иллане 1у ьргаш даха цхьанна а ца хаьа.

Суна дадас хьалххе 1амий:

Дагна хуьлу боккха там, Х1окху базалгат1ехь ловзоргийн метта кхозу дешдакъош. Уьш Таллар вовшах атосуш, дешнаш кхолла (Жоп: лаба, ладугГу, лами, бала). Холмач Дешнаш даладе элп Л хьалхара а, шолг1а а, Лам (лаам), лакъа (лачкъа), лам (лами), лекъ (лекъа), ло (лор), кхоалгГа а, доьалг1а а, и. д1. хуьлучу кепара. Дешархой шина декъе а бекъна, муьлхачу тобано т1едиллар сиха кхочушдо хьовса мегар ду.

Алмаз Балоз Шаьвла Малхбале Элп Л шайца долу дешнаш даладе (алу, эвла, г1езало, кула, олхазарийн а ц1ераш д1аязъе, шолг1ачу мог1аре — и элп юккъехь зулам).

Педиллар чолхедан а тарлуш ду, масална далочу дешнашкахь Жоп: 1. Лом, лу, леча, лекъ, лечкъардиг, лайнхьоза, лоьвстиг.

элпаш цхьатера а хила деза (дагардича), цул сов элп Л кхоалгГа 2. Чаг1алкх, г1ела, гтала, ц1оькъа-лом, була, х1уьрц1аьлдиг, Еак1овш чу дешнаш язде. Xlopa аша далочу дашехь элп Л - Д1ахьаьжча, лай т1ехь ч!ег!ардиг ду-кх, цунна дехьа- кхин (Жоп: 1. Маьлказ. 2. Туобалкх. 3. Липпар. 4. Шаптал.) Б1аьргех доьхкина куьзганаш а долуш волу аэропортан 4. Дешнаш даладе, хьалхарчу дешан чаккхе шолг1ачу дешан Бераш а эцна, уггаре а доккхачу кеманна т1евахара иза.

си............. аро (силам, лам, ламаро) къов............. и (къовлам, лам, лами) «Липецкехь пхийтта градус шело, - хаам бо радиос, - ткъа Къилбехь йовха ю, кхетта малх а болуш, хьалакъедаш зезагаш а долуш. Кеманна билет эцале х!орда чохь лийча йиш хир ю шун».

Радиога ла а дуггуш, ойла еш ву Лукъман: «Х1инца цигахь велара со. Т1аккха...» «Цигахь х1ун ду-м ца хаьа суна, - ойла ечуьра юкъахвоккху и Лайлаа, — ткъа кхузахь-м туькана бепиг эца ваха деза х ьан!»

Доккха са а доккхий, ца дог1учу дагца шена т1е бедар юха xlyny Лукъман. Ткъа Лайла омра деш ю: «Куй, шарф, каранаш!

Хьо Къилбехь вац!»

Лукъман сихачу боларца воьду, шийлачу мохах шен юьхь лечкъош. Щеххьана: «Оцу дитта к1елахь ерг хгун ю?» - олий, охьатаь1а иза. Цигахь гинчо бепиг а дицдалийтира цунна.

Щавеара иза, куйна чохь ши ч1ег1ардиг а дохьуш.

Кхета хала хир дац вайна, жимма ойла йича:

Лоьман бехк бу-кх лом и лом хилар. (ира аларш, фрахеологизмаш, дешнийн маь1наш) Ломан жоьпаш баста- успокоиться, рассеяться. Лергаш ирдан насторожиться, с напряжением слушать. Ладам Стенна ха деш бу хьо, лам? значение, важность, значительность. Ламаст - обычай, Ас ларбеш бу Къоьзан-1ам. традиция. Ларча-узелок. Латкъам - жалоба. Локхар — Т1аьхьенна и лууш биса. Лежиг - мех (бурдюк для переноски жидких и сыпучих Цунах хьоьгуш хиллал тхи.

Физминот газа йог1ура, Ц1ога лестош, йоггура. Пуркхах Хьехархочо цхьацца хгуманийн ц1ераш йоху. Нагахь и т1ема юьйжира. Ша цатешарг хьажал д1а Гон на юкъара вала схьа.

тайпана хила мега: йилбазговр, ц1а, беракема, кема, полла, г1аргГули, тарсал, лом, маккхал.

туьйране. М оза т1ера д1адуьйлалуш долу дешнаш дагалаца хьовса.

маржа Цхьогал хилла хьуьна юккъехь дижина 1уьллуш.

Барзо т1е а яхана, вайша талла даха шена, аьлла.

Цхьогало шен марха ду аьлла, т1е ца лаьцна и ггуллакх.

дума а бохьуш, юхайоггуш, юха а (ПетГамат, ал-ц1енз1ам) цхьогална т1е1оттаелла. 3. Шайца аз М долу дууш, охьабиллина ц1ераш яха(моз, дама, морса, барзо, жимма морза, хорсам, г1аммаг1а, сада1а дагахь. мандарин).

Д1ат1екхеттачу цхьогало б1аьргнег1ар тухучу юкъана д1акхаьллина..., ча..., къа..., ла..., га..., ло..., rla 2. Тайп-тайпана дешнаш кхолла, ца тоьаш долу аз т1е а тухуш:

МО... (МОХЬ, МОр, МОХ, M03)t Дог1у дош ала Етт д1аиккхи, суна гуш, Хадабина Стиглахь яц уьш сецош архаш, Дог1а дохьуш йог1у....

Эшарш лоькхуш дог1у Хуло, Цунна гонах бераш гулло, Лоьцу цара шайна ч1ерий, дуткъий, деха т дешдакъошца керла дешнаш а кхуллуьйту цаьрга. Дукха дешнаш кхоьллина тоба тоьлла (маха, мача, моза, моха, мекха, Машар - (т1ом), меллаша чехка), майра - (к1илла), мерза -(къаьхьа), масла1атдов), мостаг1 - (доттаг1).

Ала ца магийна М аз ма ала хаттар дича. Масала, муьлха цДазамаш аьлла, хаттар делча, ала мегар ду «кхидерш», «уьш а,...ахкат1е,...окхаз,...охк,...ар...ар,...арш...еда,...ара, бура..., го...аш, сто..., г1о..ат, низа..., боха..., за...а, гул...аьнда, бу..аьштиг, зула...

МА, РА, ХА, ЛО, ДА, ДИ. Оцу кхуллучу дешан цхьа дакъа М - на Дешнашкахь хийца цхьа элп: мага (мала, маха, маша, маса, т1ера дГадоладала а деза: (масала, маха, рама, хало, лоха, дама, маца, мара).

Суьрташ т1ехь йолчу х1уманийн ц1ёраш язъе кроссвордан еак1ов чу.

(Жоп: малх, алкханч, лечкъардиг, хорбаз.) Кертахь д1асахьийзаш цхьа х1ума яра. Цкъа яханчу цо, беша а яьлла, хьаьжк1аш юуш, йисинарш хьоьшуш, болх бира.

ДГасатохаелира хьаьжк1аш, шабарш деш: «Х1ун ю и? И х1ун ю?»

Т1аккха яханчу цо з1акардаьхнина кечбина кхача, чу мотт а хьоькхуш, берриге а хьалакхаьллира, корта а лестош. Саб1арзМО % (Жоп: мог1а) Йиъначо меттахъяьккхина, хи дезаш хьаьвзира и. Учах1иттийначу ведарш чу цкъа бат 1уьттуш, цхьадерг хьала а мелла, Мекха (кхема), ма1а (1ама), мара (рама), мича (чами), мила дисинарг 1ана а дина, уыдал х1оттийра цо. Цецдевлира ведарш: (лами), маре (рема), марда (мадар), мало (лома).

Юха а жоп дац.

Х1инца-м важа генахь ю. Малхе якъо хьалатесна йиттина коч 1уьйшуш ю, шек д1а а йоцуш.

- И х1ун ю? Х1ун ю и? - хоыту кучо а, массара а.

Латга т1адош цкъацкъа йоьлху.

Малх бу царна оьг1азбахна, Бешахь лаьтта тентак санна, Де-буьйса цо доккху арахь, 1уьйранна дог1у ц1ен куьйра, Суьйранна дог!у к1айн леча? (Малх, беттаса) Дийнахь сарралц юьзна, К1айн тГулг бешна бели, уьн Мера к1елхула а хьийзаш, кара цайоггург? (Моза) Щинц1алг такхийна йоьду минц1алг? (Махий, тай) Бераш доьлуш хир ду хьох, Висна, бохуш, вижна чохь.

Буса - доттагЬш, дийнахь - тесна гуьллург? (Мотт-г1айба) Школехь бека горгали: Самавала, Сайд-1али, Хьоьга Мимар - ниша во внутренней стене мечети, указывающая Цкъа хьалха бераша шедагца йиш локхуш санна суртх1оттадо.

1. Н аз юкъахь долу дешнаш хазахь, куьг хьалаайде: - Шуна мичара яьлла xlapa? Шаьна сан ю, - аьлла вукхо.

Наб, нана, Салман, поппар, пондар, маха, нохчо, кехат, г1ант, - Иза хьан а яц, хьуна и гур а ду.

2. Суьрташ т1ехь йолчу х1уманийн ц1ераш яха. Хьовса х1ун дош хир ду, оцу дешнийн хьалхарчу аьзнех дош вовшахтесча.

(Нана) 3. Ладог1а туьйране. Н оза т1ера дГадуьйлалуш долу дешнаш Х1иц1ий, Биц1ий цхьана дийнахь хьуьнах дечиге вахана хилла. Дечиг даьккхина шаьшшиъ ваьлча, иза сераца д1а а дихкина, хи чу а тесна, цу т1е ча а диллина, т1аккха ц1е а ланох, кан, мунда, назбар.

тийна, юххе шаьшшиннан дагарш а дехкина, цу т1ехь ц1аваха новкъаваьлла и шиъ.

ткъа ягаза цхьа дага йисина хилла.

- XIapa ю-кх дика хГума аьлла, и схьаэца охьакхевдича, Тахана йиш яцахь, кхана, цунах б1ар хилла, т1аккха чим хилла. Чим д1ай-схьай кегийча, Кхетавехьа ахь со, нана.

цунах н1аьна хилла. И н1аьна а ялош ц1авеана, цуьнан кхаа когах ХГунда хуьлу даим меца чувахана xlapa шиъ.

Шаьшшиннан ламаз а дина, хгума а йиъна араваьлча, н1аьна ца карийна. Массо а меттехь лехна цара н1аьна. Карош ца хилМассаьрга маршалла хотту.

ла. Т1аккха стигала хьалаваьлла xlapa шиъ. Гумар ц1е йолчу цхьана стага охана а йоьллина, нох текхош лелаш карийна кхарХаза т1илдиг йолу.... (Шаьна) на н1аьна.

- Ва, 1умар, и н1аьна тхан ма ю, и хГун ду ахьа лелориг? Сан хьехархой, суна аш хаьттина кхушимма цуьнга.

Бац и коьрта туьллу куй, Бац и мангал, бац и марс.

Стиглахь лепаш долу нур Кертахь гуьллу боккха нуй Х1окху дешдакъошца итйга мел кхоллало керла дешнаш хьахийнарш) дешнаш даладо. Палатваьлларг я дош ца далалуш На... (на, харт, сое), НЕ..(ка, къе, ца, хаш), НИ (зам, гат, ха) нус, нуй и. д1. кх. а.) и. д1. кх. а.

Дуьхьал маь1на долу дешнаш даладе Нана(десте), наьрт(ц1инц1алг), низам (ггурт), нийса(гома), нилха (луьста), ницкъ (гГорасиз), ни1мат (къемат).

Хийцах1окху дешнашкахь цхьаэлп: г1аж, цана, ага, лак, деца, той, тур, буц, тог1и, лекъ (жоп: наж, нана, ана, лан, неца, ной, нур, нуц, ног1и, некъ).

Лахахь далийначу элпех пайда а оьцуш, керла дешнаш кхолла: Е, А, О, И, Ц, КЪ, Н, К, Р, Г. Xlopa дош Н элпа т!ера дГадолалуш хила деза.

(Жоп: некъ, ног, нар, ницкъ, нека, неца, нана.) XIapa элпаш Н, X, В юкъа а далош, кица д1адеша:... а... а... ца... аьш... арг... а... а...

аьж...а (нахах цаваьшнарг наха ваьжна).

Кроссвордан еак1овш чу доггуш долу дешнаш яздахь, цу юк-къехь д1алачкъийна йолу хьозанан ц1е ешалур ю шуьга (еша лакхара охьа). (Жоп: н1аьвла) 1. Бешахь олхазарш къахко юггуш ерг.

2. Дийнат.

3. 31акардаьхни.

4. Лаьтта бухара хьаладолу хи.

5. Куьркахь хьаьжкТаш кхорзуш, уыл. кегош болу г1ирс 6. ХГума юу г1ирс.

(Жоп: 1. Мунда. 2. Да1ам. 3.

Шаьна. 4. Шовда. 5. Палакх. 6.

МГара.) 1. Н 10 (нитт); 2. НО 20 (ноткъа); 3. НЕ (нехча) Нал (ал, лан), напг1а (rla, ан, г1ан, rlan); недарг1а (да, pari, rla, г1ад, г1ан).

Назма (заман), нал (лан), нах (хан), накха Х1етал-метал хаийла хьуна: Говрал лекха, ж1аьлел лоха?

Хилла яьлча яа цамегарг?

Горгали туху, сахьт а дац, Сахилча а хоуьйту.

Ц1е яц, амма хьакхавелларг вагаво?

И сахьт доцчохь сахьт а ду Ивайюьйцург...

Кхимар даь1ахкан, духар месийн, Коьртахь элан таж, к1еза цунах къехка: И д1ауьду, леташ, Мозанах ца кхеташ... Вукхо-м боьдий, меллаша, Оба йоккху зезагна:

Майра хилла зезаг -Мозанах Нанас олу Нуржане:

- Нехаш ахь ма яржае! Нагахь ловза шайна лаахь, -Нуй хьакхий вайн чоь схьаийци х1оъ. В ад а маНалха хьакха - лестью, хитростью добиваться расположения, доверия.

со цига, Аьлла делара Дадига.

Тхуна г1одан хьо ца яг1ахь, Куьйра к1орнеш дГадаьхьна, Дуьтур ду цо, доцуш цхьа.

-Иштта делахь, йоггур ю:

Пиллиг-т1емаш даржийна, Еха Корта айбой, з1ок иръеш, з1ок сайн ирйина, Ямарт куьйра дукха сиха Чухьодий, эккхадо куьйра.

ца хууш, лаьттах хьала гучуваьлла цхьа еха маж а йолуш, ога, оза, орам), юккъехь а (кхоллам, молла, г1ола, гола, йома), коьртахь кхакханах йина пес а йолуш волу стаг. чаккхенехь а долуш (эрмало, г1езало, г1ебарто, мало, хало, цецваьллачу к1ентан дас.

- И бохург хГун ду? - оьг1азвахана лаьттара хьалаваьлларг. -Хьо кхайкхина хьалаваьлла вац со?

- Ой, дера ца кхайкхина со-м цхьаьнгге а, - юха а кхеташ ца хилла кГентан да.

- Сан ц1е Охх1ай ю, - аьлла жино. - Со жин ду хьо кхайкхина схьадеана. Валал, сан латта йиш яц, хьо хГунда кхойкху дийцал.

- Со xlapa к1ант деша д1авеллачуьра, кхин кхуо х!ума 1амо а ца тигна, xlapa а валош схьавоггуш, г1ел а велла, охьахиъча, аса садаьккхира, «оххТай» аьлла. Иза хьан ц1е юй хиънехь, йок-кхур а яцара, - аьлла воккхачу стага.

- Сан бала бац цуьнца, - аьлла жино. - Хьо соьга кхайкхина дика ду. Xlapa к1ант соьга схьало. Аса 1амор ву xlapa.

Нийсса шо кхаьчча кхузза схьавола, - аьлла, к1ант а эцна, жин т1ап-аьлла д1адайна.

Пеххьа хан д1аяьлла. Цхьана дийнахь жинан йо1а к1анте аьлла:

- Сан дас хьоьхур ду хьуна, хьайна мел ч1огГа 1амахь а, ца 1емина алалахь, цо вуьйр ву хьо.

Хьоьхуш хилла жино к!антана.

- 1еминий хьуна? - олуш, хатта а хоттуш.

- Ца 1емина, - жоп луш хилла к1анта. Нийсса шо даьлча, кТентан дега:

- Х1ан, д1аэца, - аьлла жино. - Xlapa 1емар волуш вац. Д1аваккха, д1авига хьайна.

Дешнаш даладе аз О дешан юьххьехь а (оба, ов, Ов... (вай), о...(рам, р, сала, рца, ти, хана); охьа...

(оза, не, ра, эго, те!а, харцо, вола).

Дешнаш лаха. Аз О доккху-уш дешан юьххьера чаккхене а доккхуш.

Охана Д1аделлийша сихха кор Т1едуза дош...ччам,...вкъарш,... ввай,...рамат,... лхазар,...гар,...барг, 1. Надамийн метта элпаш а дохкуш, шайга мел далало, дешнаш даладе. Алсам а сиха а, дешнаш далийна тоба тоьлла лору. долий, наггахь долу.... Езаш вацахь кула хьо, (Дов) (Жоп: 1. Ков, дов, ц1ов, ц1ом, сом, жом, лом, т1ом, хох, мох, шок, нох.) 2. Оба, оти, ога, окхе, онг, оха, охьа, оху, огу, ору).

3. Колл, мода, бода, гома, гола, гора, къора, к1ора и. д1. кх.) 2. Муьлха дош ду д1алачкъийнарг?

5.31акардаьхни.

6. Бецийн юкъара ц1е.

(Жоп: 1. Орстхо. 2. Б1агор. 3. Тушоли. 4. Б1ог1ам. 5. Борг1ал.

- Чоьхьа вала мегар дуй, Сацита Мовлиевна?

- Мегар ду. Чувола, Олхазар.

- И-м гуш дара. Дийцал, х1ун хиллера.

- Сан сахьтдоьхнера. Сахьтан цамзано миноташ гойту, ткъа жимачу минотан цамзано сахьташ гойту. Телефон тоха дийзира сан, хан хоттущ.

Халла д1акхечира з1е. Сихха т1е хгуманаш а юьйхина, не д1а а ч1ог1уш, араиккхира со. Д1ахьаьжча, массо меттехь хьаькх- 1. O ora). 2. О (орам). Ор чохь ЦА (орца) на басар ду-кх: пен а, ц1енкъа а, лами а - уьш сийна басар хьаькхна лаьтта. Араволийла дац. Сайна караеъна варзап тоьхна, ко- Х1етал-металш ран б1аьрг бохийна, ара а ваьлла, ладар д1адохуьйтучу биргГан - Хьала а ца волуш, охьа х1унда ца воьссира хьо?

- Тхов герга бара, тхо т1аьххьарчу г1ат т1ехь 1аш ма ду. Оцу Шозза дуьненчу даьлларг? (Олхазар) тхов т1ера юххехь лаьтташ долчу ц!ийнна т1е а ваьлла, лами т1ехула меллаша охьа а воьссина, урамновкъа велира со. Ткъа машенаш ю, шортта гулделла лаьтташ адам а ду. Схьахетарехь, Ов ца дагош жижиг датталур дац. Ойла йоцуш динарг Мича хьо ахь, Могурш? г1айг1а йоцуш ца дирзина. Орам боцу хутал Бохуш, воьлу Огурш.

котамашаядийна. Орам хадийча, синтар дакъаделла.,.

Охуш аьлларг оруш карийна. Охьа мел та1ий а, дукха йоьду Иштта т1аьхьаваьлла, Пхийтта дуьхьал яьлла, Цхьайтта гали чу х1ума. Ойла ца еш, дош ма ала, аьллачул т1аьхьа хьайн к1алц ца лийнехь, КЕомсарш 1адда1ийнехь, Туьнкалг йоцу О - мо шипетка, Летина-петина, парпалетина, Доз - моз, киноз.

(ира аларш, фразеологизмаш, дешнийн маь1наш) Очча вала - расстроиться, огорчиться. Онда куьг Керчаш дог1у О.

влиятельный покровитель. Ор чу эккха - заведомо рисковать жизнью. Орамаш хеца- 1). прочно, надолго обосноваться где-л, 2). приобретать особую силу. Массо а дешархо, хьала а гТоттий, д1ах1утту. Хьалхарчу мог1арехь хьалхха лаьтташ волчу дешархочо шегара х1оз (и элп О Ов - 1) вертел, 2) колики, 3) пульсирующая боль, 4) невод. ду) шена т1ехьарчу дешархочуьнга д1ахохку, ткъа вукхо - шена Онг - ощупывание скотины для определения ее упитанца далалуш воьхнарг, цкъачунна гонна юкъара волу, амма ности.

Орма - смолоченный лен.

Очакх - 1) очаг, 2) треножник, таган, 3) ухаб.

мГоьрдиг, оьпа, терза, гата, оьла, пен, гоь, бахтар, оьс, буьрка, 2. Ладог1атуьйране. Оьозат1ера д1адуьйлалуш долу дешнаш лачкъо яхана.

дагалаца хьовса.

а аьхкина, оьрнаш даьхна, царна чу наьрсаш а йийна, х1инций- чоь, лоь, хьоь, доь.) х1инций наьрсаш хьалайовлу, бохуш, хьоьжуш 1аш хилла. Лулахочо боху кхуьнга:

- Хи тоха ма деза царна.

Яханчу кхуо лулахь 1аш йолчу боьлкъазаре ведарш доьху. Оьр (гаш, зан, наш).

Юадъяллалц кхехьна кхо беша хи.

- Х1инца жимма са а даь1на, юха а кхоьхьур ду аса хи, Лами бохуш, ойла хилла кхуьнан коьрте хьийзаш.

Амма юххехь, малхехь, дег1 дохдеш 1уьллучу боьлкъазара - Эрна къа х1унда хьоьгу ахьа? 1ин чохь д1ае хьайн наьрсаш, Буьисанна дог1а деана, 1ин чу хьаьддачу хино кхуьнан наьрсаш М1оьрдиг Пхьоьха - Хьажахь, суна моытинарг хили-кх. Жоьлгаша йиъна-кх сан наьрсаш, доь а ца дуьтуш. Ларъян еза аса уьш. 2. Оь - на тГера д1адуьйлалуш долу дешнаш даладе, цхьацца Юха а д1айийна цо наьрсаш, гонах керт а еш, ткъа ша уьш ларъян охьахиъна. Охьахиъна а ялале, мичара ели а ца хууш схьахТоытина газа.

- Яхийта сан бешара! Хьоьга хьоьжуш 1аш яра хьуна со! оьла оьг1азе йистхилла оьпа. Газанна и т1аьхьауьдучу хенахь наьроьмар сийн хуталш хедийна, хьешна дТаяьхна. Дог даыт1а оьпанан:

Щийнан беркат довр ду доьза, Коьртара д1айоккхий пес Баца юккъехь малхехь лепа Йоккхуш ву со сайна тоьла Эсано ца юу лоьдгаш 1алам довза 1емаш ду.

Цо ц1а деъча, ас уьш д1а ма.... (Хоыгу) оьлг, оьху, оьцу, оьшу. 3. Доьла, тоьла, жоьла, гоьза, боьра, гоьжа, Б...ра, д...хка, б...лак,...здангалла, д...лаш, д...зал, м...лкъа, г...мукъ.

Кроссвордан еак1овш чу дог1у дешнаш язде, ткккха шун таро хир ю цунна юккъехь д1алачкъийна шира т1еман г1ирс бовза (Жоп: гоьмукъ.) 3. Ангали хадош болу ч1ог1а т1улг.

5.Мискастаг.

Аружа. 5. Пекъар.) Дог1уш долу дешнаш кроссвордан еак1овш чу язде.

4. Да-нана, к1ант-йо1 вовшахтоьхча 5. Накъост.

Х1етал-метал хаийла хьуна:

(ира аларш, фразеоло гизмаш, Физминот куьйгаш а лоций, гуо а бой, дГахГуыту. Цу гонна кжъахь оьпа хелхайоккху, xlapa байташ а й хьай л тоха с аьхн е ког, Стенах тера ду элп Элпах Хьуьстиг Кхозавелла, моттаделла.

1ема Бурам т1е а д1адоладалийти на цо иза, чехьалаяьккхи-на цо иза.

цхьа к1ади а тесна. Бурам даьллачу хенахь, къовларшна йихкина хилла т1ергаш хеда а хедда, и даста а дап-аьлла хи чу йоьлсна. Нека Ахь д1ахадий доккха дитт, пийлана.

- По дейша бетташ хилла Пакказ, йоллуш-м яцара.

цГийнан пенах д1а а таь1на, буха rlyp ю те и я яц те, - бохуш, Iapa.

т....

р Соьг а баха х «су»

г ьла, Доккхуш хьуьнах доккха «доп», м Херхо божий боккха.... (Поп) Школан кертахь ловзуш лела Мовсар, Марет, 1ела.

Чекхъели те хьалхара смена «Пайда»

Антоним деборан Д цуш цхьа а а пайда х цунах н деккъа....

«Партал» бохучу дешан г Антоним ду со.

у Моша санна а ца лелаш, л Массо хенахь дерриг деш, д Къеста ца деш буьйса, де, е Хьийза кертахь со.... (Каде) а - Х1инца хьовсур ду вай и элп кхечу элпашца вовшахтаса, х элира хьехархочо. - Элпашца а - Нагахь со А элпаца ж хоьттича, хир ду ПА, - мохь а туххущ элира Элинас.

- Ткъа шозза и дича, хир ду о - Аса хуттур ду и О элпаца.

Хир ду ПО. Т1ехьа кхин цхьа П х тоьхча, хир ду ПОП. Поп хьахьа ю онда дечиг.

Ткъа 1елас и элп Ы элпаца ПЫХ аьлла д1а а яздеш.

- И бохург ш чета а кхет к лета Пел (цел, кхел, мел, тел).

Пай (бай, гай, дай, к1ай, лай, тай, т1ай, чай, Пал (пале), П ду салаз т1ехь хехкалуш.

пхьар (пхьарс), пхьа (пхьар), пха (пханар), пхьа (пхьагал), пел (пелаг).

Пелаг (пел, лаг, лега);

пондарча (онда, да, ча, нар);

пхьагТат (пхьа, Цкъа хьалха яккхийчу книгаш т1ера т1аккха вай олхазаршна? Х1ун юу цара? (ХГуш, кГа, баьпкан цуьргаш кегийчарнат1ераниш. (Жоп: пиллиг.) кхосабер Жоп: пхьармат.

Д1адеша х1етал-метал. ХИ бохучу дешдекъа т1ера д1а а до-лош.

Хи йистера къорза бохча? (Жоп: Пхьид) Вай долчохь 1а доккхуш муьлха олхазарш дуьсу хаал шайна. И хаархьама, дГадеша мог1анаш: цкъа хьалха лекха кхосабергаш - Ибрах1им, - цецваьлла хьехархо, - хьо х1уманий пис. 4. П Жоп: пису.

цхьажимма воккха а хилий вола деша.

Делахь а, схьавеанчуьра, ишколан бешара 1ежаш даа хьайна.

Эхь хеттачу Ибрах1имна ша мичахь ву ца хаьара. Суьйранна шен дега элира цо:

- Дада, кертахь ишкол ей вай.

- Вайн г1ирс ма бац, - ойлане ваьлла да.

- Т1аккха парта ехьа! - вухаволуш ца Ибрах1иман а хилла бакъйолу парта.

колехь горгали бекча, Ибрах1им шен парти т1е охьахуу т1оьрмиг чуьра схьаоьцу:_абш;

тетрад, пенал. Пенал чохь цуьнан ручка а, Е -нах И а хуьлуш, Кхуьнан ишколах лаьцна юьртахь массара ринжа схьа а диллина, керта велира ша - Де дика хуьлда хьан, Ибрах1им! - элира суна а хьайн парти т1ехь хиъна 1ен. _ Хи чохь йинехь а, амма цу чохь к1езиг 1а? Пхьарс лесторах куьг т1ера дер дац.

Аьхка - сира, 1ай - к1айн?

И х1ун экха ду: 1ай юу, аьхка йижина гуьллу?

Йоккха бага елахь а, Амма багахь цергаш яц, Деш цо цхьа а зулам дац?

К1айн хьоза сийначу стигал хьаладаха? туьнталг) Пхиппа ч1ожах пхиппа воьду, Пхи качал пхьу тГаьхьа болуш.

Пхьакочехь йолу пхьалг1а цхьана пхийтта, Пхийтта пхьагГат гена хир яра.

Пхьалг1ахь пхьеро пхьаьрсаш хьаладина Пхьарцерг пхоьазза схьаозийра.

Пхьеро морзах лелабо куьг ца даго.

Пхьагал яханчухула т1аьхьадолу эр а.

(ира аларш, фразеологизмаш, дешнийн маь1наш) лела).

Пхьакоче ваккха - выставить кого-л. на общее обозрение. Вайн поезд д!абоьду, Пе бетта - не принимать участие в чем-л. Пхьош хьакха- Чкъургаш керчайо. Поезд Паьштиг - молоток для трамбовки земляной крыши.

Пелаг - перо (птичье). ПирГун - фараон. - Сацийта! СоцунгГа ю! Мила ву ловза лууш7 Сихха араПистиг - деревянный молоточек для трамбования глины на Довла (бераш поезд чуьра ара а довлий, хьуьнан ц1азамаш лехьо крыше после дождя. Пурни - пекарня.

Шена т1аьхьа байташ ала олу берашка хьехархочо: И ч1ог1а вон лелаш хилла, сонта хилла, цундела цунна ц1е Фонетически зарядка Мила ву тидаме?

Ладог1а туьйране. Аз III юкъахь долу дешнаш дагалаца хьов-са.

Цхьана юьртахь 1аш хилла цхьа нах, кхо к1ант а волуш.

Царах жимахволчу вешин ц1е хилла ГОаьнта.

(Жоп: п1ендаг1) 2. Д1адеша х1етал-метал ШИ бохучу дешдекъа т1ера. Дешна девлча, жоп ло хаттарна.

цхьа ц1е а йолуш? (ГПелгаш) 2. Дог1уш долу элпаш кроссвордан еак1овш чу язде. Аша и нийса кхочушдахь, шуьга (лакхара охьадешча) дег1ан цхьана Шаьлдигах п1елг бетта п1аьнгазхо, 1. Тапчанан ботт.

2. Юиранчохь цхьана дийнан ц1е.

3. Муш д1аса а ластош, бер тахкон 4. Т1емаш долу дахка.

5. Дийнат.

(Жоп: 1. Хумп1ар. 2. ГОераска. 3. Гаьнгали. 4.

Бирдолаг. 5. Пхьагал.) Х1етал-метал хаийла хьуна:

Щаза-пелго:

- Лачкъийна а, хьулйина а юур-кх. Шаьлдиг- кожаная дорожная сумка (для перевозки разного (ира аларш, фразеологизмаш, дешнийн маь1наш) Кегий к1ентий, йо1арий.

Шелгаш хьежо - указывать, стараясь нарочито возбудить Берзош, уьш ахь бекъа:

Шелгаш 1итта - трогать кого-л., не давать покоя. 0ьг1аз rlyp бац цкъа а! п1елгаш шина декъе Диг ахь ирах1оттаде, Паккха дикка ти дамбе: Алмазо иччархочуьнга хаытина, цДехГун ю аьлла. Иччархочо Девзий хьуна лаьтташ дерг? Диг ма дац и, ду элп шен ц1е Айса-со ю аьлла. Алмазо шена жижиг датта аьлла.

Некъа йистехь Р ма ду Геннара схьагуш: Шофер, татолана т1е хьажийна иза. Хьагделла т1едахана алмаз, татол Фонетически зарядка 1. Д1адоыпучу дешнашкахь цхьатера аз хазахь, куьг хьалаайде:

худар, мотт, бероза, pari, гГуда, морза, моза, вота, ринжа, газа, борз, роза, к1еза, гарза.

2. Ладог1а туьйране. Р аз шайца долу шайна ца девза дош дагалаца хьовса.

торт, ч1ара, морожни, мармелад, т1о-берам, шуратоьхна Муьлхачу ораматашца ду аз Р? Хьанна хаьа? (1аждар-буц, липпар, к1айдарг, латталуьттург, вирч1им, борц, нораш.) Юьхь дГаюьлуш, иДандеш хьаж, 1аьрбис ларйо ц1а ду Пенаш кийча ду, т1еоьшург йилла еза. Аз Р хила деза далиинчо шена хьалха г1аж юьллур ю. Вай девлча, тоьлларг Кибарчигех дина хилча, муьлха басар хьокхур ду вай цунна?

(Оранжеви). Ткъа цДийнан санаш 1арждан а мегар ду.

Х1ун йийбар а, кхитайпа хгуманаш а йохкур ю вай цу чу?

(Сервант, телевизор, радио, стогарш и. д1. кх.) Щийна юххехь х1ун юг1ур ю вай?

(Дитташ, коьллаш, хьаьрмик, кхор, б1ар, хьаьрса хьач, туьрк.) Ткъазезагаш муьлхарниш? (Щелерг, роза, к!айдарг, сендарг.) долчунна, юха... хьайна хуур ду хьуна. Т1едиллар нийса Куьйрас.

кхо-чушдахь, ч1еро бохург хуур ду шуна. (Жоп: хьан б1аьрса ира ду.) Хьехархочо урок д1айолийра хаттарца:

- Зоопаркехь пДоькъа-лоьмаша «rlarl» муха до?

Щоькъа-лоьман аз д1аяздо Р - элпаца. Стенах тера ду и?

- Байракхах, - элира Румис.

- Нийса боху. Ткъа муьлха дешнаш д1адуьйлало оцу элпа - Руьйта! - мохь туьйхира Сайпуцдис.

- Радио, рема, - т1етуьйхира Ислама.

- Дика ду, - элира хьехархочо. Ткъа х1инца и аз вайна девзаш (Жоп: к1айдарг) долчу элпашца вовшахтаса хьовсий вай: А, О, Е, Y - РА, РО, РЕ, РУ - маьхьарий хьаькхира бераша.

- Ма дика бераш а ду-кх шу! - хастийра уьш хьехархочо. -И дерриге а д1аяздей вай.

- Ткъа муьлхачу дешнашкахь нислуш ду и дешдакъош?

Масала, РО?

- Роман, - элира Румис, - роза бохучу дашехь а ду, ~ т1етуьйхира юха.

Рама (мара), раса (сара), parly (yrlap), pari (rlap), руьйта (туьйра).

Со х1орда чохь ду, амма 1ома чохь а, татол чохь а дац. Со хорбаз чохь а, наьрса чохь а ду, амма пастан чохь дац? (Жоп:

элп Р.) Цхьана элпа чохь дХалевчкъина дешнаш схьалаха.

Хаза хьожа яржош, Керт сов къагаеш, Кхиадо со лардеш, Эшахь, стоьл т1е х1иттош.

Хь элпаца беша додахь, Болатан говр к1айчу кха т1ехула уьду, шена т1аьхьа 1аьржа лараш а юьтуш? (Ручка) Цхьа мае а, цхьа т1ам а бац, Амма аьрзунал чехка ю.

(ира аларш, фразеологизмаш, дешнийн маьТнаш) Ловзуш лела олхазарш: (Олхазаршасанна, куьйгаш беседник.

Дехко хьуьлла соне хиъна, Чкъурган эхиг хьалайиъна. Ишта-вуьшта хьовса шу тоьар яра, бохуш, 1аш хилла и.

Чкъургах диснарг С элп ду.

(ловзаран упражненешна материал) 1. Цхьатера аз караде дешнашкахь: суй, сурсат, кхес, месаш, 1. Аьтту куьг хьалаайде, аз С юкъахь долу дешнаш хазахь пале, марс, нус, буьйса, седа, момсар, пису, сег1аз. (совг1ат, Зара, собар, толам, сонта, хьач, салор).

2. Суьрташ т1ехь йолчу х1уманийн цДерш яха. Муьлхачу Мекхаш долу мокха цициг оза т1ера д1адуьйлалуш ду уьш?

хьур дац: бац аьтто.

1. Шайца аз С долу дешнаш даладе (старг1а, cyrla, к1омсар, 2. Юккъехь аз С долу кГиранан денойн а, шеран хенан а ц1е- уьш вон човхо. Кара (сара) бетташ, раш яха (п1 ераска, август, сентябрь,б1аьсте). къахкош, Кертал ара л ох куш.

3. Аз С хьалха а, юккъехь а, т1ехьа а долу дешнаш даладе Доккхуш ву со хьекъал сов ара, Хьайбанна цо беттац....

Геннахь лепаш хиларх иза, Лаац цунах ваьлла Стиглахь лепа жима....

...аьрам...екх, бо...,...yrla, ва...т, дуьр...та,...тов,ту...кар, мар..., ну...

С элпа т1ера д1адолалуш долу 6 дош даладе х1окху элпех С, И, Л, У, Й, А, М, X, Р, О (сий, силу, сай, сир, сира, (сара, саба, сакхо, хьаса, маса, ласа).

сиха, сал, сихо, сиро, сирла).

1. Хийца хьалхара элп СИР (г1ир, тир, жир, ч1ир, вир, к1ир);

суй (буй, гуй, дуй, г1уй, куй, къуй, нуй, туй).

СЕ, СИ (сара, седа, сира).

Саллар (са, лар, сара, ал, алар, лара).

Стомара (сто, со, мара, рама, мае, там, сам, сара, ор). Хаал хьайна муьлха бутт бу?

Б1аьвнаш лекха-лоха хиларе терра д1анисъяхь, шуьга дешалур

НАРГ ЗА

Аьрру arlop далийна дакъош вовшахтоха аьтту arlop долчаьрца, юха д1адеша уьш. Недиллар нийса а, сиха а кхочушдина тоба тоьлла лору.

СЕР МАХ

САЛ ЦКЪАР

СТО МАРА

(Жоп: сацкъар, самах, салпал, серло, стомара.) кроссвордан еак1овш чу 3. Хьаьжк1аш я кхийолу х1ума куьйга хьокху р с уьш къагош. В хилча, сох хуьлу хьайба, 4. Говран чоьх бина муш.

(Жоп: 1. Гарс. 2. Наьрс. 3. Марс. 4. Каре.) Дог1у дешнаш язде кроссвордан еак1овш чу 1. Сагалматаш яйъа тухуш долу молха.

2. Лаьтта бухара хьаладолу шийла хи.

3. Диттан чкъор.

4. Шо кхаьчна газа.

(Жоп: 1. Дуст. 2. Шовда. 3. Ковст. 4. Авст).

сорам (морса), сое (сое), сосакх (кхосса).

Г - ца дитта т1ехь хуьлу, С - ца стакан arlo бу. (Га - са) С + готтачу ц1а чохь йовхачу хенахь дуккха а Х1етал-метал хаийла хьуна:

Лахьо а цатерг, ласто а цатерг?

Б1ог1ам а ца х1оттош дина parly?

Т1ехь - ц1е, к1ел - хи?

Сайна лиъча - кхосса а ло, Сайна лиъча Сихалло са диъна, собаро лам биъна.

къовза а во?

Ехачу аьхка лаьттира, 1а т1едаре хьийжира. Садайча, къиг а йоьрзу ц1а.

Шиъ лаьтта, шиъ лела, Шиъ царна юкъахь хан ларъеш ву?

Тата а ца деш, rlapa а ца еш корах чуйоггург?

Детица кхелина сийна аре?

Са даа - нервничать, раздражаться, психовать. Сарсал - зародыш яйца. Саьнгал Сий дохка - становиться предметом всеобщего осуждения. сера. Саьнгар - канава, ров. Се Суждане ваха - униженно просить о чем-л. молодые ветки, поросль. Селасат Сийна ц1е ялахь а - при любых обстоятельствах. иволга. Силам - асфальт.

Дукхахдолу дешнаш, адамаш санна, некъаш гездан лууш дека дукхахдолчу къаьмниин меттанашкахь. Ткъа кхолладелла иза дукхе-дукха хьалха Францехь, хГетахь цунах депот олуш Саца, машен!

хилла. «Самукъадаккхар, ловзарш» бохург хилла и. Ингалс пачхьалкхе кхаьчча, цуьнан ц1е кхечу кепара йоккхуш хилла: Х1окху ловзаро ритм ларъян 1амадо бераш.

диспорт, юха хьалхара ди а доцуш яккха йолийна. Иштта хилла цунах спорт. Оцу дашца билгалдохуш хилла цхьацца къийса- Массара а цхьаьний:

даларш, масала, говраш хахкар, хи-кеманаш хахкар. 100 шо сов хьалха и дош оьрсаша т1еэцна, цаьргара вай а. Саца, машен, саца, машен, Кхо эзар шо хьалха исбаьхьчу Элладехь х1инцалерчу грекийн дайша - эллинаша - дуьххьара Олимпиада д1аяьхьна. Ламаст Самокат, самокат, голашкахь саттабо бераша.

Вита ахь со хахка. Аса Вукхуьнца д1атотту сурт х1оттадо, хохку, т1аьхьахохку, самокат т1ехь хахкалуш санна.) Котамаш д1алохку.

Стенах тера ду элп?

Тхов т1ехь лаьтташ ю антенна. Гуш ю иза xlopa денна. Т - элп хилла хьаладаьлла, Девзи тхуна иза халла.

(ловзаран упражненешна материал) Фонетически зарядка 1. Цхьатера аз караде дешнашкахь: той, туька, машар, тускар, молха мелира цо.

туьппалг, носта, дарта, муш, тендечиг, копаста, тобалкх. Тахти т1ехь 1уьллу xlapa, амма телевизор д1айойуш яц xlapa 2. Суьрташ т1ехь йолчу хгуманийн ц1ераш яха. Церан хьал- дуьне доьхча а. Суьйранна телевизор чохь тайнигаш гойтучу харчу аьзнех дош вовшахтаса. (Жоп: толам.) лат, суьйре, таж, иту.

Лучу жоьпашкахь аз Т хила деза.

Телемастер.

- Болх беш мичахь ву хьо?

- Телеательехь.

- Х1ун деш?

1. Аз Т хьалха а (тайпа, туй, теш), юккъехь а (кетар, четар, 2. Т оза т1ера дДаюьйлалуш йолу берашна техкина цДерш яха паста), т1ехьа а (мотт, бот, чот) долу дешнаш даладе. Алссам (Тамара, Тумиша, Тайбат, Табарик, Тимур, Таймасха, Турпал, 2. Класса чуьра аз Т шайца долчу х1уманийн ц1ераш яха (стол, парта, сурт, Нант).

Хаза де ду тахана:

Б1аьсте юьрта еана.

Дог дог1у сан лакха йиш, Телефонистийн къийсадаларш лелча дац хала...

Xlopa мог1арехь дешархой цхьатерра хила беза. Тоьлла ларало, маь1на а ца талхош, хьалха хьехархочочуьнга чехкаалар Чехкаалар цхьаъ харжа мегар ду я масех, xlopa тобанна шена- мало, там).

шена.

Тай, махий, туьппалга т1ехь, тахти т1ехь Тумиша.

Тапар-тип эсан кит, тарсал теба таллан дитт. даладе: туьнкалг (туп, там, тир; уьстаг1, уьгазлакх; нуй, нус, нуц;

Бах...ар, c.aprla, кос..., муьс.арг, мил..., га...а, кер..., жу...,...аьп...ар,...уьппалг, кар...ол, копа...а, во...а, го...а, ни........

1. Хийца цхьа элп: таж (там, тас, тай).

2. Хьалхарчу дешан тГаьххьарчу элпах дош кхолла: таьлсаш (шекар, руьйта, анайист, туьппалг, гата).

Х1окху дешдакъойх дешнаш кхолла: ТА, ША, ТЕ, РО, КХА, ТИ, РХ, ТУ, ШАМ, САР, ТО, КМА, ЛАР, БА, ЛАМ, ХА, ДА (Жоп: 1. Тутмакх. 2. Ту кар. 3. Товха. 4.

(таро, такха, тасар, теша, текха, теба, тикма, тилар, тусар, Таммаг1а. 5. Талмаж. 6. Такхор.) туда, толам, толар, тоха, тоба).

Тоба (тобалкх), тов (ткъов), тила (тилар), тила (тилла), теш (Жоп: Тумиша.) (Олхазарийн ц1ераш: аттйокх, х1уттут, маккхал, (тешам), тар (атарш), таж (стаж), там (цатам). г1ирг1а, шоршал, хенакГур.) 1.20 РШ (жоп: ткъарш). 2. \ 20 Е С (Жоп: ткъес) доллу ор) Куьйгаш дац, когаш бац, амма дедда доьду?

(Татол) Хих кхоьру, амма ша хи чохь хуьлу?

даха деза. Бераш (ира аларш, фразеологизмаш, дешнийн маь1наш) Топ-тур даьккхина - действовать сгоряча, не считаясь ни с чем.

Татин гота - медлить, мешкать, тянуть, канителить. (ловзаран упражненешна материал) Тахьтазаре яха - далеко, в удаленное место (идти, ехать).

перемещении.

Тайша - коричневый (масть крупного рогатого скота).

Таьжгенаш - волокита, проволочка.

Тикма - узор из серебристых или золотых ниток. Мила ву тидаме?

Тобалкх - фиалка.

Тоьк - 1) хлопушка в детской игре - глиняная лепешка, 2) хьалхара аьзнаш вовшахтесча, шайна хгун карайо хьовса. (TIerIa) детский горшок (принадлежность люльки), 3) пятнашки (в детских играх) - тоьк яккха - запятнать.

Х1окху самукъанечу ловзаро бераш ритм ларъян 1амадо.

Массара а цхьаьний олу:

- Аса хьуна ч1епалгаш дина, хьала а г1аттий, т1ехилий даа Туьнкалгаш ю туьйсуш к!ур...