«Программа вступительных испытаний по специальности второй ступени высшего образования (магистратуры) 1-21 80 02 Литература народов стран зарубежья (с указанием конкретной литературы) 2013 КИТАЙСКАЯ ЛИТЕРАТУРА Содержание ...»

Зараджэнне крытычнай генерацыі ў Чэхіі памежжа ХІХ-ХХ стагоддзяў.

Чэшская літаратура першай паловы ХХ стагоддзя. Міжваенны перыяд як адзін з самых спрыяльных у гісторыі чэшскай славеснасці. Чэшская пралетарская паэзія і творчасць І.Волькера. Паэзія Ё.Горы. Авангард у чэшскай літаратуры. Суполка “Дзевятсіл”. Паэтызм як спецыфічна чэшская мастацкая сістэма. Маніфесты Нэзвала і Тэйгэ. Сюррэалізм у чэшскай паэзіі: В.Нэзвал, К.Бібл, Я.Сэйферт. Развіццё каталіцкай паэзіі імжваеннага перыяду: лірыка Я.Дурыха і Я.Заграднічака. Тэма смерці ў паэзіі Францішака Галаса. Інтравертная паэзія Уладзіміра Голана.Творчасць В. Завады.

Першая сусветная вайна ў чэшскай літаратуры (легіянерская, сатырычныя літаратура). Раман-эпапея Я.Гашака “Прыгоды бравага салдата Швейка”.

Наватарская авангардысцкая проза У.Ванчуры. Сінтэз мадэрнасці і традыцыі. Раманбалада “Маркета Лазарава”. Панарама гісторыі у “Карцінах з гісторыі народа чэшскага”.

Міфалагічная плынь чэшскай прозы: І.Ольбрахт і яго раман “Мікола Шугай разбойнік”.

Шматпланавасць таленту К.Чапека.

Чэшская літаратура ў гады Другой сусветнай вайны. Папулярнасць класікі і гістарычнага жанру, алегарычных форм паэзіі.

Грамадска-палітычная і культурная сітуацыя ў Чэхаславакіі ІІ паловы ХХ стагоддзя.

Перыядызацыя літаратуры пазначанага перыяду: чэшскае літаратурнае жыццё 1945- гг. Перыяд нармалізацыі ў чэшскай культуры (1968-1989 гг.). Афіцыйна выдаваемая чэшская літаратура ІІ паловы ХХ стагоддзя. Эмігранцкая літаратура і чэшскі самвыдат ІІ паловы ХХ стагоддя Э.Гостаўскі, К.Пецка, І.Кліма, І.Груша і інш). Асноўныя выдавецтвы і часопісы.

Паэтычная Група 42. «Паэзія будзённасці» і творчасць І.Шоталы, К. Шыктанца, М.Голуба, М.Фларыяна.

Чэшская драма абсурда і творчасць В. Гавэла, П.Кагоўта. Традыцыі Кафкі ў п’есе Івана Клімы «Замак».

Сацыяльныя супярэчнасці сучаснага свету і іх ўвасабленне ў духоўным жыцці чалавека ў раманах Л.Фукса. Сінтэз рэалістычных і ўмоўных форм у творчасці Л.Фукса.

Экзістэнцыяльны раман У. Кёрнера. Жанрава-стылёвая адметнасць раманістыкі М.Кундэры. Мастацкі свет Л. Вацуліка. Чэшская эксперыментальная проза:

В.Лінгартава, І.Выскачыл. Мастацкая арыгінальнасць экзістэнцыяльных раманаў Э.Гостаўскага. Жанр «вытворча-эратычнага рамана» ў прозе У.Парала. Выразнік чэшскай ментальнасці Б.Грабал і яго празаічная спадчына. Мастацкая віртуознасць раманаў і аповесцяў Ё.Шкворацкага. Постмадэрнісцкія раманы М Вівэга і І.Кратахвіла.

Мастацкія пошукі сучаснай чэшскай літаратуры (пасля 1989 г.). Творчасць Г.Андранікавай, А.Баяі, Я.Топаля і інш.

esk literatura od poatk k dneku. Praha, 1998.

et spisovatele 20 stolet: Slovnkov pruka. Praha, 1985.

itanka eskho mylen o literatue. Praha, 1976.

Djiny esk literatury. Sv.4. Praha, 1995.

Djiny esk literatury. Praha, 1959-60.

Djiny eskho divadla. Praha, 1977.

Hrabk J, Jeabek D, Tich Z. Prvodce po djinach esk literatury. Praha, 1984.

Lexikon esk literatury: Osobnosti, dla, instituce. Praha, 1985, t.1; 1993, t.2.

Novk A. Djiny eskho psemnictv. Praha, 1994.

Panorama esk literatury. Olomouc, 1994.

Palevka I.,Pospiil J. Slovnk epoch, smr, skupin a manifestu. Brno, 1993.

Pehledn djiny literatury. Djiny esk a slovensk literatury s pehledem vvojovych tendenc svtov literatury do prvn svtov vlky. Praha, 1992.

Slovnk bsnickch knih: Dla esk poezie od obrozen do roku 1945. Praha, 1990.

Slovnk eskch spisovatel. Praha, 1964.

Slovnk eskch spisovatel. Praha, 2000.

Бернштейн И. Творческий путь Марии Пуймановой. М., 1961.

Бернштейн И. Карел Чапек. Творческий путь. М., 1969.

Будагова Л.Н. ВитезславНезвал. Очерк жизни и творчества. М., 1957.

Бурианек Ф. Современная чешская литература. Заметки о чешской поэзии, прозе, драматургии. М., 1962.

Вацлав Гавел: литературный портрет. М., 1992.

ВитезславНезвал. Библиографический указатель. М., 1967.

Волков А.Р. Драматкргiя Карела Чапека. Львiв, 1972.

Инов И. Судьба и муза В.Незвала: по страницам воспоминаний, дневников, писем, рукописей. М., 1990.

Иржи Волькер: библиографический указатель. М., 1980.

Вострыкава А.У. Гісторыя чэшскай літаратуры ІІ паловы ХІХ стагоддзя. Мн., 2002.

Вострыква А.У.Сучасная чэшская літаратура. Вернутыя імёны. Мн., 2005.

Вострыкава А.У.Чэшская літаратура памежжа ХІХ-ХХ стагоддзяў. Мн., 2008.

Вострыкава А.У. Чэшская літаратура другой паловы ХХ стагоддзя. Мн., 2012.

Карел Чапек в воспомининиях современников. М., 1990.

Копыстянская Н.Ф. Иван Ольбрахт – человек, писатель, публицист. Львов, 1991.

Кузнецова Р.Р. Роман 70-х гг. в Чехословакии. М., 1980.

Кузнецова Р.Р. Роман 70-80-х гг. в Чехословакии. М., 1988.

Кузнецова Р.Р. Чешский межвоенный роман: эволюция жанра и стиля.

Кузнецова Р.Р. Мария Майерова. Жизнь и творчество. М., 1982.

Малевич О.М. Владислав Ванчура: критико-биографический очерк. Л., 1973.

Малевич О.М. Карел Чапек: критико-биографический очерк. М., 1989.

Никольский С.В. Две эпохи чешской литературы. М., 1981.

Никольский С.В. Карел Чапек: 100 лет со дня рождения. М., 1990.

Никольский С.В. Карел Чапек – фантаст и сатирик. М., 1973.

Никольский С.В. роман Карела Чапека «Война с саламандрами». М., 1968.

Никольский С.В. История образа Швейка: Новое о Ярославе Гашеке и его герое. М., 1997.

Очерки истории чешской литературы ХIХ-ХХ веков.М., 1963.

Политика и поэтика. М., 2000.

Поэзия западных славян и их соседей: развитие поэтических жанров и образов. М., 1996.

Филипчикова Р.М. Творчество Владислава Ванчуры: Искусство синтеза и контрапункта.

М, 1999.

Чешский роман ХХ века и пути реализма в европейских литературах. М., 1979.

Шаблоўская І. Паэтыкачэшскагарамана ХХ стагоддзя. Мн., 1995.

Шаблоўская І. Сусветнаялітаратура ў беларускайпрасторы. Мн., 2007.

Шерлаимова С.А. Литература “Пражской весны”: до и после. М., 2002.

Шерлаимова С.А. Витезславнезвал. М.,1968.

Шерлаимова С.А. Иржи Волькер и новые пути чешской поэзии ХХ века. М., 1965.

Шерлаимова С.А. Чешская поэзия ХХ века: 20-30-е гг. М., 1973.

Шубин Г.Г. Ярослав Гашек. М., 1982.

СЕРБСКАЯ ЛІТАРАТУРА

узнікненне, характар, прынцыпы класіфікацыі. Важнейшыя запісы, вядомыя збіральнікі і даследчыкі. Вусная народная творчасць часоў першай і другой сусветных войнаў. Асноўныя віды і жанры.

Лірычная паэзія. Песні “мужчынскія” і “жаночыя”; міфалагічныя, пабожныя, (каляндарна)абрадавыя, сямейныя і побытавыя, працоўныя, любоўныя, жартоўныя, патрыятычныя. Спецыфіка такіх жанраў, як песні “додолске”,“краљичке”, “славске”, “лазаричке”.

Паэтычны эпас. Падзел на “десетерачке” і “бугарштице”. Цыклы: негістарычны, дакосаўскі, косаўскі, паслякосаўскі, каралевіча Марка, гайдуцкі, ускочкі, вызвалення Сербіі, вызвалення Чарнагорыі.Мастацкія асаблівасці сербскага эпасу:

характэрнейшыя прыкметы светаадлюстравання, галерэя тыпаў, спецыфічнае ў сістэме паэтыкі. Выканаўцы-творцы эпічных песень: Філіп Вішніч, Тэшан Падругавіч, старац Мілія, старац Рашка, Слепа Жывана.

Ліра-эпічныя творы. Народныя балады, рамансы. Рэлігійна-маралістычныя песні.

Празаічныя жанры. Казкі, легенды і паданні, народныя навэлы, анекдоты, байкі.Прыказкі і прымаўкі. Пытальніцы (“питалице”). Загадкі.

Уплыў фальклору на развіццё літаратуры і выяўленчага мастацтва.

1150-годдзе місіі свв. Кірыла і Мяфодзія, іх вучняў на землях паўднёвых славян (сучасная Македонія). Охрыдская, Кратаўская і Брэгалніцкая школы пісьменства.

Першыя азбукі. Царкоўнаславянская мова як літаратурная. Сербская рэдакцыя царкоўнаславянскай мовы і жывыя гаворкі ў старажытных помніках пісьменства.

Старажытнейшыя помнікі глагалічныя: Марыінскае Евангелле (ХІ ст), Гершкавічаў і Міханавічаў урыўкі з “Апостальскіх дзеянняў” (ХІ -ХІІ стст.).

Старажытнейшыя помнікі кірылічныя: Тэмнічкі надпіс (Х-ХІ ст.), пліты (“плоче”) — Хумская (Х-ХІ ст., суддзі Градзішы, з-пад Трэбіня (другая палова ХІІ ст), ліст баснійскага бана Куліна да дуброўчанаў (1189), Міраслаўлева Евангелле (ХІІ ст.).

Жыццяпісы і ўласна агіяграфічныя творы. Жыціе св. Сімяона (аўтарства св.

Савы і Стэфана Першавенчанага), св. Савы (аўтарства Даменціяна, Тэадосія), Жыціі каралёў і архіепіскапаў сербскіх (Даніілаў зборнік), Жыціе Стэфана Дэчанскага (аўтарства Грыгорыя Цамблака), Жыціе дэспата Стэфана Лазаравіча (аўтар — Канстанцін Філосаф), Жыціе цара Ураша (аўтар — патрыярх Паісій).“Панонскія легенды”. Жыціі свв. Кірыла, Мяфодзія, Пятра Корышкага, Джорджа Кратаўца.

Пахвальныя словы (“похвале”) і пропаведзі (“беседе”). Яфімііна “Пахвала князю Лазару”, “Повесныя словы” пра князя Лазара (Грыгорыя Цамблака (?) і патрыярха Данііла).“Пахвала св. Кірылу (Канстанціну)” Клімента Охрыдскага, “Надмагільнае слова дэспату Джурджу Бранкавічу” невядомага аўтара.

Вершы. “Азбучная малітва” і “ Проглас св. Евангелля” Канстанціна Прасвітара, Сілуанавы вершы пра св. Саву, “Слова любові” дэспата Стэфана Лазаравіча.

Гістарычна-летапісная спадчына. Летапіс папа Дукляніна (др. пал. ХІІ ст.).

Летапісы Копрынскі і Печскі. Вукаманавічаў хранограф. Радасловы (Врхабрэзніцкі, Карлавацкі, Траношскі). Запісы (Тэадора спана, Исаіі манаха, Райчына Судзіча, манахіні Яфіміі). Запіс пра Косава. Пасланне святога Савы ігумену Спірыдону.

Юрыдычныя помнікі. Грамата Куліна, Хіландарская грамата Стэфана Першавенчанага. Студзенічкі ціпік(он). Душанаў законнік.

Сербская перакладная літаратура сярэднявечча Раманы і аповесці: “Варлаам і Іаасаф”, “Прамудры Акір”, “Цар Аса”, “Царыца Тэафана”, “Эладзіе”, “Дванаццаць сноў цара Шакіша”.“Раман пра Аляксандра Вялікага”, “Раман пра Трою”, “Трыстан і Ізольда”, “Бава ад Антоны”, “Ланселот”.

Апокрыфы: “Адкравенне Варухава”, “ Кніга пра Адама і Еву”, “Хаджэнне Багародзіцы па пакутах”.

Маралістычныя і дыдактычныя творы (“Фізіёлаг”, “Луцідар”, “Квецень ад годнасці”).

Кантэкст: Літаратура Дуброўніка і Далмацыі. Агульнае і своеасаблівае ў развіцці прыгожага пісьменства роднасных і суседніх народаў. Гуманізм і рэнесанс (Марка Маруліч, Маўра Ветэранавіч). Дуброўніцкія петраркісты (Шышка Менчэціч, Джора Држыч, Андрыя Чурбанавіч і Мікша Пелегрынавіч, Дзінка Раніна, Дамініка Златарыч). Рэнесансная літаратура на Хвары і ў Задары (Ханібал Луціч, Петар Хектаравіч, Марцін Бенетавіч, Петар Зораніч, Брна Крнаруціч). Марын Држыч, Іван Гундуліч як значнейшыя прадстаўнікі Дуброўніцка-далмацінскай літаратуры.

Гісторыясофскі змест паэмы І.Гундуліча ”Асман” Абумоўленасць развіцця духоўнай культуры і мастацтва сербаў знешне- і ўнутрыпалітычнымі фактарамі.

Вусная паэтычная творчасць гэтага перыяду. Пісьменства ў рэчышчы традыцый: Рачанская школа — “Сціхіра князю Лазару” Кіпрыяна, “Падарожжа да града Ерусаліма” Ератэя, творчая спадчына Гаўрыіла Венцлавіча. “Славенасербская хроніка” Джорджа Бранкавіча.

Імпульсы з перыферыйных рэгіёнаў і суседніх земляў: Босніі — М.Дзіўкавіч, С.Маціевіч, П.Папіч; Славоніі — М.А.Рэлкавіч, В.Дошэн; Чарнагорыі — А.Змаевіч, І.

А. Ненадзіч; Далмацыі — А. Міошыч Качыч, Харватыі — Б.Кашыч, П. Вітэзавіч.

Барочныя тэндэнцыі.

Усходнеславянскі ўплыў на развіццё літаратуры праз сістэму асветы і кадыфікацыю літаратурнай мовы (сербскаславянская і рускаславянская рэдакцыі).

“Траэкамедыя пра цара Ураша” Эмануіла (Міхаіла) Казачынскага. Ёван Раіч і Захарыя Арфелін як прадаўжальнікі нацыянальна-духоўнай традыцыі і носьбіты новых ідэй.

Эвалюцыя сістэмы жанраў і паэтыкі. Асаблівасці сербскага барока.

Замежныя, іншаканфесійныя і ўласныя крыніцы асветніцкіх ідэй у Сербіі ХVІІІ стагоддзя. Рэцэпцыя філасофскіх і мастацкіх ідэй Буало, Дзідро, Вальтэра, Русо, Гердэра, Гётэ. Сутнасць “ёзэфінізму”.Роля перакладной літаратуры (перш за ўсё з класічных, раманскіх і германскіх моў). Кантакты з рускай літаратурай і культурай.

Дзейнасць Д.Абрадавіча і С.Пішчавіча на беларускіх землях.

Навукова-асветніцкія справы і творы Стэфана Вуяноўскага, Атанасія Дземетравіча Секерэша, Тэадора Янкавіча Мірыеўскага, Эмануіла Янкавіча, Ёвана Мушкаціравіча, Аўрама Мразавіча, Савы Тэкеліі.

Першыя перыядычныя выданні: “Славенасербскі магазін” Захарыі Арфеліна, “Славена-сербскія ведамасці” Стэфана Навакавіча.

Значэнне асобы Дасітэя Абрадавіча; яго “Жыццё і прыгоды”, “Парады здаровага розуму”, “Байкі”.

Арыентацыі на класіцызм.Асаблівасці праяў сентыменталізму і перадрамантызму ў сербскай літаратуры.

Алексіе Везіліч, Атанасіе Стойкавіч, Глігорые Трлаіч; Лукіян Мушыцкі, Паўле Берыч, Ёван Хаджыч, Васіліе Субаціч; Ніканор Груіч, Светазар Вуіч; Стэфан Стэфанавіч, Лазар Лазаравіч як прадстаўнікі асноўных літаратурна-мастацкіх плыняў.

Ідэйна-мастацкая разнастайнасць творчай спадчыны Ёвана Стэрыі Попавіча:

гістарычныя драмы і трагедыі — “Смерць Стэфана Дэчанскага”, “Уладзіслаў”, “Лахан”, “Свеціслаў і Мілева”, “Мілаш Обіліч”, камедыі — “Скнара”, “Родалюбы”, “Бялград некалі і цяпер”, “Хлус і прыхлуснік”, раман “Бітва на Косаве альбо Мілан Топліца і Зараіда”, сатырычны “Раман без рамана”.

Цікавасць да сербска-харвацкай (“влашке”, “морлачке”) народнай паэзіі ў Еўропе: роля А.Форціса, Ё.Гердэра, І.В.Гётэ, Ш.Надзье, П.Мэрымэ, А.Пушкіна.

Сербскі нацыянальна-вызваленчы рух і ўздым культуры. Актуалізацыя фальклорнай спадчыны і эпас барацьбы за вызваленне пачатку ХІХ ст. “Бунт супраць дахіяў” Філіпа Вішніча.

Развіццё перыядычнага друку: “Новине сербске”, “Сербски летопис”, “Забавник”, “Даница”, “Сербски народни лист”, “Српско-далматински магазин” і інш.

Першыя навуковыя і культурныя суполкі ( Маціца сербская, Таварыства сербскай славеснасці).

Роля Вука Караджыча — як лексікографа, лінгвіста-тэарэтыка, перакладчыка Святога Пісання, фалькларыста, этнолага, гісторыка — у сербскім культурным адраджэнні. Сербскія філолагі Паўле Соларыч, Джура Данічыч, Стоян Навакавіч.

Між класіцызмам і рамантызмам: паэзія Сімы Мілуцінавіча, Васы Жыўкавіча, Ёвана Субаціча.

Мемуары і падарожныя нататкі Д. Абрадавіча, С. Пішчавіча, прот.

М.Ненадавіча, Ё. Вуіча, М. Відакавіча, Л.Ненадавіча.

Творчасць Петара Петравіча Негаша як сінтэз памкненняў нацыянальнай літаратуры: “Горны вянок”, “Прамень мікракосму”.

Сукупнасць чыннікаў, якія прадвызначалі развіццё сербскай літаратуры сярэдзіны ХІХ стагоддзя. Грамадска-палітычныя перадумовы станаўлення рамантызму. Уплывы замежных паэтаў-рамантыкаў (Дж.Байрана, Г.Гейнэ, Ш.Пецёфі).

Асаблівасці ідэйна-мастацкіх пошукаў Бранкі Радзічавіча.

Рамантызм як дамінантны стыль сербскай паэзіі 1850-1860-х гадоў.

Ёван Ёванавіч Змай і яго творчыя здзяйсненні: зборнікі паэзіі “Ружы”, “Ружы завялыя”, “Спеўнік І”, “Спеўнік ІІ”, “Сненні”; сатыра, пераклады твораў Гётэ, Гейнэ, Пецёфі, Лермантава, Пушкіна; запачаткаванне сербскай дзіцячай літаратуры.

Джура Якшыч — паэт, празаік, драматург, жывапісец рамантычнага складу.

нацыянальным і агульнаеўрапейскім кантэкстах.

Проза і драматургія ў рэчышчы рамантызму (творчасць Міларада Попавіча Шапчаніна).

Агульная панарама культурных працэсаў у Сербіі пасля набыцця незалежнасці. Кантакты з рускай культурай як вызначальныя дзеля сцвярджэння рэалістычнай эстэтыкі. Пераклады з рускай мовы. Непасрэдныя ўплывы М.Гогаля, І.Тургенева, Л.Талстога, Ф.Дастаеўскага.

Ранні этап сербскага рэалізму: навелістыка Стэфана Мітрава Любішы (“Прыпавесці чарнагорскія і прыморскія”, “Аповеды Вука Дойчавіча”); раманы Якава Ігнятавіча “Дзіўны свет”, “Вечны жаніх”, “Васа Рэшпект”.

Сацыяльна-палітычныя і эстэтычныя ідэі, абуджаныя рускімі рэвалюцыйнымі дэмакратамі і трансфармаваныя Светазарам Маркавічам, Перам Тадоравічам.

Крытычны рэалізм.

Асноўны пафас апавяданняў (“Галава цукру”, “Рагатае”, “Злавесная лічба”, “Рэдкі звер”) і камедый (“Падвох”, “Дзве дваццаткі”) Мілавана Глішыча.

Этнаграфізм і сацыяльная крытыка ў прозе Мілана Мілічавіча, Лазы Лазаравіча, Янкі Весялінавіча, Светаліка Ранкавіча, Сімы Матавуля.

Палітычная сатыра ў аповесцях і апавяданнях Радое Даманавіча — “Страдзія”, “Данга”, “Правадыр”, “Мёртвае мора”. Гумарыстычная проза Стэвана Срэмца.

Сербскі гістарычны раман другой паловы ХІХ стагоддзя (“Гайдук Станка” Янкі Весялінавіча, “Хаджы Джэра” Драгуціна Іліча, “Перабежчык” Сімы Матавуля).

Паэзія эпохі рэалізму. Наватарства творчасці Воіслава Іліча.

Рэалістычная драматургія Мілавана Глішыча, Янкі Весялінавіча, Мілуціна Іліча.

Феномен Браніслава Нушыча-драматурга (“Даніна крывёю”, “Хаджы Лоя”, “Так мусіла быць”, “Грэх за грэх”,“Народны пасланнік”, “Падазроная асоба” і пазнейшае — “Пані міністрыха”, “Сям’я ў жалобе”, “Доктар”, “Нябожчык” ).

Змест паняццяў “српска модерна”, “jугословенска модерна”.

Кантэкст: новыя памкненні ў харвацкай (Антун Густаў Маташ, Іва Войнавіч, Антун Бранка Шыміч, Уладзімір Відрыч, Дзінка Шымунавіч, Мілан Бегавіч, Уладзімір Назар, Міраслаў Крлежа) і славенскай (Ёсіп Мурн Аляксандраў, Драгацін Кетэ, Іван Цанкар, Отан Жупанчыч) літаратурах.

Супярэчлівасць цывілізацыйных, палітычных, сацыяльна-эканамічых, філасофска-ідэалагічных і эстэтычных працэсаў у свеце канца ХІХ - пачатку ХХ стагоддзя. Дачыненні сербскай літаратуры да ўплывовых кірункаў развіцця еўрапейскага мастацтва (рэалізму, натуралізму, сімвалізму, “парнасу”, імпрэсіянізму, футурызму, экспрэсіянізму і інш.).

Літаратурная перыёдыка. Роля часопіса “Српски књижевни гласник”. Богдан Попавіч і Ёван Скерліч — найбольш уплывовыя эстэтыкі, літаратуразнаўцы і крытыкі новай фармацыі.

Суадноснасць еўрапейскага і нацыянальна-традыцыйнага ў арыентацыях сербскай культуры гэтага часу: творчасць Алексы Шанціча, Светазара Чоравіча, Ранкі Младэнавіча.

Паэтычны свет Ёвана Дучыча. Філасофскія і мастацкія вартасці вершаў Мілана Ракіча. Творчасць Ё.Дучыча і М. Ракіча як новая школа паэтыкі і стылістыкі вершаскладання. Асноўныя матывы паэзіі Сімы Пандуравіча, Уладзіслава Петкавіча Дзіса, Мілуціна Боіча.

Сербская літаратура міжваеннага перыяду. Паэты з арыентацыяй на экспрэсіянізм (Мілаш Црнянскі, Станіслаў Вінавер, Тодар Манойлавіч, Душан Васілеў, Растка Петравіч, Любамір Міціч). Уласна сербскія мадэрнісцкія напрамкі:

суматраизам, хипнизам, зенитизам.

Спасціжэнне таямнічага ў асобе і этнасе — творчасць Момчылы Настасіевіча.Сербскія неарамантыкі Дэсімір Благоевіч, Радэ Драінац, Рыста Раткавіч.

Панарама сербскай прозы ў асобах Івы Чыпіка, Петара Кочыча, Велькі Петравіча, Мілуціна Ускокавіча.Мастацкія асаблівасці твораў Борысава Станкавіча.

Гумарыстычны летапіс эпохі ў прозе Браніслава Нушыча (“Аўтабіяграфія”, “Абшчыннае дзіця”).

У рэчышчы сюррэалізму (серб. надреализам): Марка Рысціч, Душан Маціч, Аляксандр Вуча, Мілан Дзедзінац, Оскар Давічо.

Прадстаўнікі руху, які склалі “књижевна левица”,“социjална литература”, “нови реализам” – Ота Біхалі Мерын, Паўле Біхалі, Весялін Маслеша, Отакар Кершавані, Радаван Зогавіч, Ёван Попавіч, Стэван Галагажа, Мірка Баневіч.

Кантэкст: ідэйна-эстэтычныя арыенціры харвацкіх і славенскіх пісьменнікаў (Міраслава Крлежы, Аўгуста Цэсарца, Тоне Селішкара, Міле Клопчыча, Мішка Краньца, Прэжыхава Воранца).

Літаратурная “левіца” Югаславіі ў адносінах да СССР і савецкага мастацтва:

кнігі “Паездка ў Расію” М.Крлежы, “Падарожжа па Савецкаму Саюзу” А.Цэсарца, удзел О. Біхалі-Мерына ў І з’ездзе савецкіх пісьменнікаў. Тэарэтычнае і літаратурнакрытычнае абгрунтаванне адпаведнай плыні Міланам Багданавічам, Веліборам Глігарычам, Джорджам Ёванавічам.

Літаратура перыяду Другой сусветнай вайны і сацыялізму Пісьменнікі левай арыентацыі ў народна-вызваленчай барацьбе. Спалучэнне антыфашызму з ідэямі сацыялістычнай рэвалюцыі,“брацтва, адзінства” народаў Югаславіі — светапоглядныя пазіцыі Бранкі Чопіча, Чэдаміра Міндэравіча, Ёвана Попавіча, Уладзіміра Дэдзіера, Івана Горана Ковачыча, Марына Франічавіча Плочара, Скендара Куленавіча, Хасана Кікіча, Косты Раціна, Слаўкі Янеўскага, Карала Дзястоўніка Каюха, Матэя Бора, Франца Касмача. Рознавектарнасць літаратуры перыяду Другой сусветнай (адначасова грамадзянскай) вайны.

Спецыфіка ідэйна-эстэтычных працэсаў у Сербіі, падобна як і ўсёй Югаславіі, першага пасляваеннага дзесяцігоддзя.

Асэнсаванне гераізму і трагізму народа ў прозе 50-70-х гадоў: навелістыка Бранкі Чопіча, Антонія Ісакавіча; раманы Міхайлы Лаліча, Добрыцы Чосіча, Оскара Давіча, Бранкі Чопіча, Младана Олячы.

Універсалізм мастацкага светапогляду Івы Андрыча: раманы “Мост на Дрыне”, “Траўніцкая хроніка”, Пракляты двор”. “Перасяленні” М.Црнянскага як значнейшы твор сербскай гістарычнай прозы.

Аналіз повязі часоў у эпічных творах Добрыцы Чосіча – “Карані”, “Час смерці”, “Час ліха”, “Час улады”.

Меша Селімавіч як выразнік рэгіянальнага, нацыянальнага і агульначалавечага.

Новыя жанры і формы сербскай прозы (творчасць Міадрага Булатавіча, Драгаслава Міхаілавіча, Міларада Павіча).

Шляхі развіцця сербскай паэзіі другой паловы ХХ стагоддзя.

Наватарская традыцыйнасць Дэсанкі Максімавіч.

Адметнасць творчых лёсаў і асоб: Васка Попа, Міадраг Паўлавіч, Бранка Мількавіч, Стэван Раічкавіч, Любамір Сімавіч, Мація Бечкавіч, Дара Секуліч, Міларад Джурыч, Алек Вукадзінавіч, Адам Пуслаіч, Радамір Андрыч, Любіца Мілеціч, Райка Петраў Нога.

Драматургія Джорджа Лебавіча, Аляксандра Абрэнавіча, Аляксандра Попавіча, Борыслава Пекіча. Сучасны камедыёграф Душан Кавачавіч.

Літаратура для дзяцей і моладзі (Міра Алечкавіч, Гроздана Олуіч, Драган Лукіч, Браніслаў Црнчавіч, Любівое Ршумавіч, Слобадан Вуканавіч).

Сучасная літаратурная крытыка: Зоран Мішыч, Міраслаў Эгерыч, Петар Джаджыч, Драган Ерэміч, Мілаш Бандзіч, Паўле Зорыч, Свэта Лукіч, Зоран Глушчавіч, Срба Ігнятавіч.

Кантэкст: Ранка Марынкавіч, Векаслаў Калеб, Іван Дончавіч, Мірка Божыч, Уладан Дэсніца, Марыян Маткавіч, Весна Парун, Антун Барац (Харватыя), Цырыл Касмач, Матэй Бор, Іван Потрч, Тоне Паўчак, Драга Янчар, Ёсіп Відмар(Славенія), Блажа Канескі, Слаўка Янеўскі, Міхаіл Рэнджаў (Македонія).

Богдановић Димитрије. Историја старе српске књижевности. – Београд, 1980.

Булацкая Н.А. Славянские литературы: классика и современность (болгарская, польская, сербская, чешская). Учеб.-метод. Пособие. – Минск, 2011.

Вулетић, Витомир. Руско-српска књижевна поређења : епоха српског препорода. - Нови Сад, 1987.

Гавриловић А. Историjа српске и хрватске књижевности. І-ІІІ. – Београд, -1913.

Голенищев-Кутузов И.Н. Славянские литературы: Статьи и исследования. – М., 1973.

Деретић Јован. Историја српске књижевности. – Београд, 1983.

Дмитриев П.А., Сафронов Г.И. Из истории русско-югославских литературных и научных связей. – Л., 1975.

Дмитриев П.А., Сафронов Г.И. Сербия и Россия (страницы истории культурных и научных взаимосвязей). – СПб., 1997.

Ђурић В. Постанак и развоj народне књижевности. – Београд, 1966.

Зарубежные славянские литературы. ХХ век. – М., 1970.

История литератур Восточной Европы после Второй мировой войны. В 2 т. Т.1. – М., 1995; Т.2. – М., 2001.

История литератур западных и южных славян: В 3 т. – М., 2001.

Караџић Вук Стефановић. О српскоj народноj поезиjи. – Београд: Просвета, 1964.

Кравцов Н.И. Проблемы сравнительного изучения славянских литератур. – М., 1973.

Латковић В. Народна књижевност. – Београд: Научна књига, 1982.

Литературы славянских и балканских народов конца ХІХ – начала ХХ веков.

Реализм и другие течения. Сб-к. – М., 1976.

Мещеряков С. Н. Сербская литература второй половины XII – XIX вв.: Краткий очерк истории: Учеб. пособие. – М.: МАКС Пресс, 2004.

Новаковић С. Мали извод из историjе српске књижевности. – Београд, 1867.

Павић М. Историjа српске књижевности (2-4). – Београд: Досиjе, Научна књига, 1991.

Палавестра Предраг. Послератна српска књижевност, 1945-1970. – Београд, 1972.

Роман в современных южных и западных славянских литературах: Сб-к / Под ред.

Н.И.Кравцова, Е.З.Цыбенко. – М., 1973.

Самасейка Л. Раздзел “Югаславія” // Сувязі беларускай літаратуры з літаратурамі зарубежных славянскіх народаў.1906-1962. Бібліяграфія.– Мінск, 1963, с.100-103.

Сербская литература // Зарубежная литература средних веков. Учебное пособие. – М., 1975.

Сибиновић Миодраг. Словенски импулси у српској књижевности и култури. – Београд, 1995.

Скерлић Jован. Историjа нове српске књижевности. – Београд, 1912, 1914.

Трифунови Ђорђе. Кратак преглед jугословенских књижевности средњега века. – Београд, 1976.

Чарота І.А., Трус М.В. Югаславянскія літаратуры і культуры. – Мн., 1998.

Яковлева Н.Б. Современный роман Югославии. – М., 1980.

БАЛГАРСКАЯ ЛІТАРАТУРА

Рунічныя надпісы пратабалгар (“першабалгарскія надпісы”) –– пачаткі балгарскай пісьмовай традыцыі: летапісныя (надпіс хана Прэсіяна, Хамбарлійскі надпіс хана Крума), трыумфальныя, інвентарныя, “будаўнічыя” надпісы (“Тырнаўскі надпіс хана Амуртага, Чаталарскі надпіс на мосце ракі Тыча), надгробныя і памятныя надпісы.

Старабалгарскі перыяд літаратуры (IX —XI стст.).

Пачатак славянскай пісьменнасці. Дзейнасць Кірылы і Мяфодзія: Хазарская (858 — 861 гг.) і Мараўская (863 — 866 гг.) місіі братоў-асветнікаў. Росквіт Кірыла-Мяфодзіевай справы ў Балгарыі: Охрыдская і Праслаўская літаратурна-перакладныя школы. Дзейнасць наступнікаў Канстанціна і Мяфодзія –– Клімента Охрыдскага, Канстанціна Праслаўскага, Іаана Экзарха Балгарскага. Тэматычна-жанравы падзел старабалгарскай літаратуры:

рэлігійна-богаслужбовая і свецкая літаратура. “Жыціе Кірыла (Канстанціна)”, “Жыціе Мяфодзія”. Павучальныя (“Павучэнне на Вялікдзень”, “Слова на св. Тройцу”, “Пра Грыгорыя цудатворца”, “Пра евангеліста Марка” і інш) і ўхвальныя (“Слова пра прарока Захарыя і зачацце Іаана Прадцечы”, “Слова на ўваскрасенне Лазарава”, “Слова на Ўспенне Багародзіцы, “Ухвальнае слова Кірылу”, “Ухвалы Кліменту Рымскаму, арханёлам Міхаілу і Гаўрыілу”, “Пахвальнае слова Дзімітру Солунскаму” і інш) словы Клімента Охрыдскага. “Павучальнае евангелле” Канстанціна Праслаўскага і вершаваны малітвенны пралог да яго “Азбучная малітва”. “Істарыкіі” Канстанціна Праслаўскага –– страрэйшая летапісная праца на славянскай мове. “Чатыры словы супраць арыян” — замоўлены Сімяонам пераклад Канстанціна Праслаўскага твора Атанасія Александровіча.

Казанне Чарнарызца Храбра “О писменехь” –– узор палемічнай публіцыстыкі.

Сімяонаўскі перыяд (864 — 927 гг.) развіцця старабалгарскай літаратуры – залаты век балгарскай пісьменнасці. Сімяонаўскія зборнікі: “Першы Сімяонаў (Святаславаў) зборнік” 1073 г., “Другі Сімяонаў зборнік” 1076 г., “Трэці Сіямонаў зборнік”. Культ Сімяона-асветніка ў “Казанні пра жалезны крыж” (X ст.) і “Балгарскім апакрафічным летапісе” ( XI—XII стст.). Перакладныя творы Іаана Экзарха Балгарскага: “Нябёсы” — пераклад Іаана Дамаскіна і “Шасціднеў”–– кампелятыўныя звод твораў антычных і візантыйскіх аўтараў.

Постсімяонаўскі перыяд старабалгарскай літаратуры. Старазапаветныя і новазапаветныя апакрыфічныя аповеды “Слова пра Адама і Еву”, “Саламон і яго жонка”, “Мудрасць Саламонава”, “Тыверыядскае мора”, “Дзяцінства Ісусава”, “Хаджэнне Багарадзіцы па пакутах” і інш. Апакрыфічныя малітвы. Апокрыфы папа Іерамея: “Легенда пра хроснае дрэва”, “Малітва супраць ліхаманкі”. Гадальныя кнігі. Энцыклапедычныя веды, закладзеныя ў “пытальна-адказным” жанры як сумесі антычных, біблейскахрысціянскіх і фальклорных ведаў: “Разумнік”, “Прамудрасць Саламонава”, “Слова нашага Госпада Ісуса Хрыста” і інш. Узнікненне багамільскай і антыбагамільскай літаратуры. “Тайная кніга” і “Катарскі трэбнік” –– арыгінальныя багамільскія творы.

Апалагета-палемічная і гамілетычная традыцыі пісьменства, закладзеныя прасвітарам Казьмой. “Размова супраць ерасі Багамілаў” прасвітара Казьмы –– арыгінальны публіцыстычна-сатырычны твор як узор антыбагамільскай літаратуры.

Літаратура перыяду візантыйскага ўладання (1018—1186 гг.). Працяг апакрыфічнай традыцыі. “Балгарскі апакрыфічны летапіс” (“Казанне прарока Ісаі, як быў узнесены анёлам да сёмага неба”), “Солунская легенда” (“Слова Канстанціна Філосафа, як хрысціў балгар”). Пашырэнне і развіццё жыційнай літаратуры. Прастраннае “Жыціе Клімента Охрыдскага” (“Балгарская легенда”) і “Жыціе пяцідзесяці Тыверыўпальскіх пакутнікаў” Тэафілакта як крыніцы ведаў. “Кароткае жыціе Клімента Охрыдскага” (“Охрыдская легенда”) Дзімітра Хамаціяна. “Жыціе Іаана Рыльскага” Георгія Скіліцы.

“Народнае жыціе Іаана Рыльскага”.

Сярэднебалгарскі перыяд літаратуры ( XI — XIV стст.).

Літаратура XIII cт. Заграфскі, Рыльскі і Кіліфараўскі манастыры –– літаратурныя цэнтры XIII стагоддзя. “Сінодзік цара Барыла” (1211) –– працяг антыбагамільскай традыцыі. Зборнікі змешанага зместу (“Бярлінскі зборнік”,”Драганаў зборнік”). “Аповяд пра заграфскіх пакутнікаў” (“Лаціняне нападаюць на Заграф”). Запісы, надпісы, граматы і дакументы XIII ст.: “Тырнаўскі надпіс цара Асэна II”, “Дуброніжская грамата”, “Драганавы маніфест”, “Слова пра Сівіла”, “Манасіева хроніка”. Перапісы богаслужбовых кніг: “Тырнаўскае чатырохевангелле”, “Дабрэйшава евангелле”.

Літаратура XIV ст. Тырнаўскі літаратурны цэнтр. Перапіс кніг у Ловечскім скрыпторыі: “Навучанне жыццю” манаха Пахомія. Кніжны цэнтр цара Івана Аляксандра (1331—1371): “Сафійскі пяснеец” (“Пахвала Івану Аляксандру”) (1337), “Зборнік Івана Аляксандра” Лаўрэнція (1338), “Пахвала” Сімяона, змешчаная ў Понданскім евангеллі 1356 г. Пераклад кніг хрысціянскіх пісьменнікаў: Марка Падзвіжніка (V ст.), Авы Дарафея (VI ст.), Епітафія Кібрскага (IV-V ст.), Ісака Сірына (VII ст.). Пераклад візантыйскіх хронік: “Хроніка Сімяона Мітафаста”, “Хроніка Іаана Занары”, “Хроніка Канстанціна Манасеева” і ўключаная ў яе “Траянская прыпаведзь”, “ Аповесць аб Варлааме і Іосіфе”, “Аповесць пра крывезмяшэнне”, “Апавяданне пра паходжанне самадзіў”, “Апавяданне пра Эзопа” і інш. Вучэнне ісіхастаў пра ўдасканаленне чалавечай асобы праз маўклівасць.

Апалагеты аднаўлення ісіхасцкіх ідэй –– Феадосій Тырнаўскі, Каліст, Грыгорый Сінаіт і Грыгорый Палама. “Жыціе Феадосія Тырнаўскага” і “Жыціе Грыгорыя Сінаіта” Каліста.

Тырнаўская літаратурная школа. Стыль “пляцення славес”. Жыццё і дзейнасць Яўфімія Тырнаўскага (1330-1340). Рэформы Яўфімія Тырнаўскага: правапісная (імкненне максімальна захаваць стыль і правапіс перакладнога тэксту) і богаслужбовая (увядзенне “тыпіка”— кнігі з царкоўным уставам, зводам указанняў, якія рэгламентуюць сацыяльныя і маёмасныя адносіны манахаў, спосабы і парадкі набажэнстваў). Жыціі Яўфімія Тырнаўскага: “Жыціе Іаана Рыльскага”, “Жыціе Іларыёна Мыгленскага”, “Жыціе Петкі Тырнаўскай (Эпівацкай)”. “Пахвальныя словы” Яўфімія: Канстанціну і Алене, Міхаілу з Патукі, Івану Палівоцкаму і святой Нядзелі. “Жыційна-панегірычны ансамбль” пахвальных слоў і жыцій Яўфімія. Паслядоўнікі Яўфімія Тырнаўскага. Літаратурнае жыццё ў Відзінскім царстве. Ёасаф Бдзінскі “Пахвальнае слова Філафеі” (28 мая 1395 г.) – панегірык з каштоўнымі звесткамі пра лёс Тырнаўскага царства пасля 1393 г. Манах Грыгорый (Сінаіт малодшы, Грыгорый Маўклівы, Грыгорый Відзінскі) “Жыціе Раміля Відзінскага”. Афонскі літаратурны цэнтр. Ісай Серскі (манах Ісая): “Разбурэнне Македоніі туркамі”, пераклад “Дзянісія Арэапаліта” з уводзінамі Ісаі. Творчая спадчына Кіпрыяна.

Выдавецтва “Індэкса богаадзначаных і нябачных кніг” пад кіраўніцтвам Кіпрыяна.

Перапіс “Лесвіцы” (“Лесвіца да рая”) Іоана Сінайскага. “Жыціе кіеўскага мітрапаліта Пятра”, “Пахвальнае слова мітрапаліту Пятру”, “Служба Мітрапаліту Пятру”, “Малебны канон” –– цыкл твораў, прысвечаных свайму папярэдніку на пасадзе маскоўскага і ўсярускага мітрапаліта. Уплыў Кіпрыяна на ўвядзенне балгарскага паўуставу ў рускія летапісы. Жыццё і дзейнасць Грыгорыя Цамблака як грамадскага і літаратурнага дзеяча балгарскай, румынскай, сербскай і рускай культур. Павышаная ўвага да псіхалагічнай складанасці чалавечай прыроды ў жыціях Г. Цамблака: “Жыціе і дзяянні святога Стэфана Сербскага Дэчанскага”, “Слова аб пераносе мошчаў Петкі Эпівацкай з Відзіна ў Сербію”.

Гімнаграфскія творы Цамблака: “Служба Стэфану Дэчанскаму”, “Пакуты Івана Новага Бялградскага”. Пахвальныя словы: “Пахвальнае слова Яўфімію”, “Надгробнае слова Кіпрыяну”. Свецкі характар твораў Канстанціна Касцянецкага — паслядоўніка яўфіміеўскіх традыцый: “Растлумачанае казанне аб пісьменах”, прысвечанае Стэфану Лазаравічу, “Жыціе Стэфана Лазаравіча”. Дзейнасць кніжнікаў канца XIV ст.: гімнапісца Яфрэма, Андроніка, дзяка Андрэя, папа Герасіма і інш.

Літаратура поздняга Сярэднявечча. Літаратура XV ст. Эпоха Асманскага ўладарства. Перамяшчэнне літаратурных цэнтраў з Тырнава і Відзіна ў Рыльскі манастыр.

Дзейнасць Уладзіслава Граматыка. Традыцыі Г. Цамблака і імкненне да гістарызму ў “Апавядзе аб перанясенні мошчаў І. Рыльскага з Тырнава ў Рыльскі манастыр 1460 г.” (“Рыльская аповесць”). Прыём трохразовага паўтору дзеяння. Зборнікі энцыклапедычнага зместу У. Граматыка: “Межы” (“Предели”) (1456), “Загрэбскі” (1469), “Адрыянты” (1473), “Рыльскі панягірык” (1479). Роля Рыльскага панягірыка ў захаванні твораў візантыйскіх і балгарскіх аўтараў. Аздобленасць, аўтарскія заўвагі і тлумачэнні панягірыка. Дзімітар Кантакузін –– ініцыятар “Загрэбскага зборніка” Ул. Граматыка. Захаванне панегірычных традыцый ў творах Кантакузіна: “Жыціе Івана Рыльскага з невялікай пахвалой і службай падзвіжніку”, “Пахвальнае слова св. Дзімітру Солунскаму”, “Пасланне да шчырага свяшчэнніка і местыка кіра Ісаі”. Кульмінацыя “апакаліпсна-песімістычнага” настрою твораў Дз. Кантакузіна ў “Малітве да Багародзіцы”.

Сафійская літаратурная школа XVI ст. Стварэнне мартырый — аповядаў пра пакуты вернікаў, апалогій веры. “Жыціе Георгія Новага Сафійскага”, “Служба Георгію Новаму Сафійскаму” (згарэўшаму на вогнішчы за хрысціянскую веру 11 лютага 1515 г.) папа Пея, “Жыціе Ніколы Новага Сафійскага” (забітага камянямі туркамі) Мацея Граматыка. Эрудычнасць, рытарычнасць, захаванне агіяграфічнага канону, аўтарская прысутнасць, дасягненне праўдападобнасці і рэалізму ў творы Мацея Граматыка.

Друкарская справа Якава Крайкова ў Венецыі: друкаванне балгарскіх кніг “Часаслоў”, “Актоіх”. “Псалтыр”, “Малітвеннік”, “Разнастайныя патрэбы”.

Літаратура XVII –– сярэдзіны XVIII стст. Традыцыі зборніка Дамаскіна Студзіта “Скарб” у наступных зборніках змешанага зместу энцыклапедычнага характару для “дамашняга чытання” – “дамаскінах”. Дэмакратызацыя літаратурных норм балгарскай мовы, фарміраванне новабалгарскай мовы. Разгортванне раней створаных летапісных апавяданняў (“Аб балгасркіх і сербскіх патрыярхах” папа Пятра, “Пра патурчванне балгар” Мяфодзія Драгінава), манастырскіх (хроніка Этрапольскага манастыра “Варавітэц” манаха Тэадосія 1648 г.) і радавых (сямейныя хронікі Жэнда Вічава з Котэла, папа Еўча з Траўны, Тодара Пірдопскага) хронік. Перакладчыцкая дзейнасць Есіфа Брадатага: пераклад жывой народнай мовай заходнебалгарскага дыялекту слоў Дамаскіна Студзіта. Пераклад “Кірыякадраміона” Агапія Крыцкага на балгарскую мову (“Нядзельнік”). Пранікненне каталіцкіх традыцый у балгарскую кніжнасць праз сувязь з італьянскімі гарадамі-рэспублікамі. Роля далмацкага (паўднёвая Харватыя) горада Дуброўнікі ў распаўсюджванні каталіцкіх традыцый. “Дуброўніцкія тэмы” як заклад каталіцкіх традыцый і сувязяў у эпасе харватскага арыстакрата Петара Хектаравіча:

“Рыбак і рыбацкая размова” (1566), у паэме Івана Гундуліча “Асман” (1622-1638). Пачатак ілірызму як палітычнага і культурнага руху ў Харватыі і Славеніі за аб’яднанне паўднёвых славян у творчасці Паўла Рытэра Вітэзавіча, Андрыя Качыча Міошавіча, Петара Прэрадавіча. Выдавецтва “Балгарскіх народных песень” братоў Міладзінавых епіскапам Ёсіпам Штросмайерам. Чыпраўцы –– цэнтр балгарскай каталіцкай епіскапіі.

Адкрыццё каталіцкіх школ і пашырэнне асветы праз вучэнне за мяжой (Італіі, Польшы, Германіі). Стварэнне ілірыйскай штучнай мовы (закладзенай на харвацкай аснове з прымесямі іншых розных славянскіх моў) як адзінай паўднёваславянскай мовы для набажэнства. Творчая спадчына чыпраўцаў Пятра Багдана Бакшыча (даклады да Кангрэгацыі ў Рым (1640, 1653, 1655 гг.) як гістарыяграфска-падарожныя творы, “Гісторыя Балгарыі” (1667 г.)) і Пятра Парчэвіча (эпісталярная спадчына і асобна ліст да папскага нуцыя ад 29. IX. 1673 г. як “першы аўтабіяграфічны твор паўднёваславянскіх літаратур”). Працяг друкарскай справы Якава Крайкова Філіпам Станіслававым:

выдавецтва “Абагара” ў Рыме ў 1651 г. “Ілірыйцы” XVIII ст.: Крысцё Пейкіч (“Люстэрка праўды” 1716 г.), браты Якаў і Францыск Пеячэвічы (навуковыя працы па геаграфіі і багаслоўству), Павел Дуванлійскі (зборнікі змешанага зместу, вершы), Пётр Кавачаў (зборнікі з павучальнай прозай). Праваслаўныя “ілірыйцы”: Хрыстафор Жэфаравіч (“Стэматаграфія”), Парфеній Паўлавіч (“Аўтабіяграфія”) і інш.

Новабалгарская літаратура. Літаратура перыяду Нацыянальнага адраджэння (1762—1878 гг.). Паісій Хілендарскі — стваральнік “Гісторыі славянабалгарскай” (1762).

Сафроній Врачанскі (Стойка Уладзіславаў) як прадаўжальнік традыцый П. Хілендарскага.

Біяграфія і этапы творчасці (“котленскі”, “врачанскі”, “відзінскі”, “румынскі”). Асноўныя творы розных перыядаў: “Першы відзінскі зборнік”, “Другі відзінскі зборнік”, “Жыціе і пакуты грэшнага Сафронія”, “Кірыякадраміён, інакш Нядзельнік”, “Зварот да балгарскага народа”.“Жыціе і пакуты грэшнага Сафронія” — першы арыгінальны твор балгарскай літаратуры. Арыгінальны падыход, выхад за “каноны” традыцыйнага агіяграфічнага жанру. Паслядоўнікі Сафронія Врачанскага (“сафроніеўцы”): Якім Кырчоўскі і Кірыл Пейчынавіч. “Ода Сафронію” Дзімітра Попскага (1813 г.).

Перыяд Асветніцтва ў балгарскай літаратуры (30-40-я гг. XIX cт.). Рэформа сістэмы адукацыі. Пераход ад кілійных элінскіх школ да новабалгарскіх свецкіх. Грэчаскі (20- гг.) і рускі (40-50 гг.) уплывы на сістэму адукацыі. Стварэнне вучэбнай літаратуры: Петар Берон “Буквар з рознымі павучэннямі”(“Рыбны буквар”) (1824), Неафіт Рыльскі “Балгарская граматыка” (1835), Эмануіл Васкідовіч і Неафіт Бозвелі “Славенабалгарскае дзецеводства” (1835), Васіль Апрылаў “Дзянніца новабалгарскай адукацыі” (1841), Хрыстакі Паўловіч “Царственік, альбо Гісторыя балгарская” (1844). Жанры “асветніцкай” літаратуры: ода, байка, дыялог. Фарміраванне літаратурнай мовы: старабалгарская і новабалгарская моўныя школы. Стварэнне першай балгарскай перыёдыкі (“Любословие»

(бел. “Любаслоў”) — 1842, Смірна (сучасны Ізмір, Турцыя); «Български орел»

(бел.“Балгарскі арол”) — 1846, Лейбцыг (Германія), “Цариградски вестник” (бел.“Царыградская газета”) — 1848, Царыград (сучасны Стамбул, Турцыя) І. Багорава;

“Мирозрение” (бел. “Светапогляд”) — 1850, Вена (Аўстрыя) І. Даброўскага. Петар Берон — пачынальнік педагагічнага напрамку ў літаратуры. “Буквар з рознымі павучэннямі” (1824) — першая навучальная кніга для дзяцей і дарослых. Неафіт Рыльскі — стваральнік “Балгарскай граматыкі” (1835).“Філалагічная прадмова” — тэарэтычныя ўводзіны “Балгарскай граматыкі”. Увод звестак пра правапіс. Значэнне граматыкі для фарміравання літаратурнай мовы. Неафіт Бозвелі – барацьбіт за незалежнасць балгарскай царквы.

“Славенабалгарскае дзетаводства” (сумесна з Эмануілам Васкідовічам) (1835) – кіраўніцтва па навучанні і выхаванні дзяцей. Дыялогі Неафіта Бозвелі: “Маці Балгарыя”, “Плач беднай маці Балгарыі”, “Адукаваны еўрапеец, ледзь жывая маці Балгарыя і сын балгарын” і іншыя. Рысы публіцыстыкі ў дыялогах асветніка. Рамантычны характар і алегарычнасць вобразаў. Жанр дыялога як пачатак зараджэння будучай балгарскай драматургіі.

Перыяд рамантызму ў балгарскай паэзіі. Росквіт балгарскай літаратуры перыяду Нацыянальнага адраджэння (50-70-я гг. XIX ст.). Развіццё балады, паэмы і лірычнага вершаскладання будзіцельскага, рэвалюцыйнага і гістарычнага пафасу. Моцны ўплыў вуснай народнай творчасці на літаратуру эпохі Рамантызма. Фальклорна-этнаграфічныя і нацыянальна-сентыментальныя тэндэнцыі белетрыстыкі ранняга Л. Каравэлава, В.

Друмева, І. Блыскава. Уплыў балканскай і заходнееўрапейскай рамантычнай прозы на балгарскую літаратуру. Трагедыя як тыповы драматургічны жанр рамантычнай літаратуры. Гістарычныя драмы Д. Вайнікава і В. Друмева. Перыяд росквіту і падзелу перыядычнага друку: эмігранцкая (рэвалюцыйная) і царыградская (асветніцкая) перыёдыка. Публіцыстычная дзейнасць Г. Ракоўскага і П. Р. Славейкава. Найдзен Гераў ля вытокаў балгарскай патрыятычнай і рэвалюцыйнай паэзіі. Паэма “Стаян і Рада” (1845г.) — першая перапрацоўка сюжэта народнай песні. Лірычныя ўводзіны — пачатак інтымнай лірыкі ў балгарскай паэзіі і выражэнне новых рамантычных адносін да жанчыны.

Пяцітомны “Слоўнік балгарскай мовы” (Плоўдзіў, 1895-1904) Н. Герава – класічная праца балгарскай лексікаграфіі. Дабры Чынтулаў — стваральнік першых элегій балгарскай паэзіі. Рэвалюцыйна-прызыўная паэзія Д. Чынтулава (“Устань, устань, хлапец балканскі!...”, “Вецер свішча, Балкан стогне”, “Дзе ты, верная любоў народная?”).

Матывы барацьбы за незалежнасць і грамадзянскага доўгу паэзіі. Элегія “Старая маці развітваецца з сынам”. Вобраз маці як мастацкі сімвал Радзімы. Элегія “Праводзіны аднаго балгарына з Адэсы”. Рэвалюцыйна-патрыятычны пафас і эпічная шырыня ў распрацоўцы гістарычнай тэматыкі паэм “Двое сяброў”, “Успамін”. Георгій Ракоўскі (Сава Стойкаў Попавіч) — паэт, публіцыст, мемуарыст, гісторык, філолаг, фалькларыст, этнограф. “Вяшчун Ляснога падарожнага” (1856) — публіцыстычны зборнік змешанага зместу. Тэмы рабства, нацыянальна-вызваленчай барацьбы, асветніцтва першых літаратурных твораў Ракоўскага. Паэма “Лясны падарожны” (1857) –– героікапатрыятычны апафеоз гайдуцкай вызваленчай барацьбы. Гісторыка-філалагічныя працы:

“Ключ балгарскай мовы”, “Некалькі слоў пра Асена першага” і інш. Петка Рачаў Славейкаў — першы стваральнік арыгінальнай балгарскай байкі. Пераклады Эзопа, Крылова, арыгінальныя празаічныя і паэтычныя байкі (“Воўк і гусь”, “Асёл і салавей”, “Цвыркун і мураш” і іншыя). Інтымная і пейзажная лірыка Славейкава 40-50-х гг.

(зборнікі “Змешаны букет”, “Песняспеў”, “Новы песняспеў”). Сацыяльна-грамадзянская тэматыка паэзіі П. Р. Славейкава 60-70-х гг (“Песня пра манетку”). Матывы адчаю і безнадзейнасці (“Не спяваецца мне”, “Жорсткае сэрца маё зламалася” і інш.).

Патрыятычная паэма П. Р. Славейкава “Крыніца Беланогай”(1873). Народна-песенны і баладны характар. Фальклорная стылізацыя сюжэта і сучасныя матывы. Празаічныя творы П. Р. Славейкава: аўтабіяграфічныя і дзённікавыя запісы, біяграфіі балгарскіх дзеячаў, геаграічныя апісанні і падарожныя нататкі, казкі, байкі, фальклорныя, этнаграфічныя працы, публіцыстычныя і літаратурна-крытычныя артыкулы. Гуарыстычны і сатырычны пафасы творчасці. Камедыя “Малакава” (1864) як пачатак камедыйнага жанру балгарскай драматургіі. Традыйнасць праблематыкі (барацьба за захаванне спрадвечна балгарскага жыцця і маралі) і арыгінальная архітэктоніка (сем сцэн з рознымі месцамі дзеяння) камедыі. Нікола Козлеў і яго паэма “Гайдук Сідар і чорны арап” (1868) — больш сучасны варыянт вядомага матыву.

Пераход ад рамантызму да рэалізму ў балгарскай літаратуры (60-80-я гг. XIX ст.).

Развіццё белетрыстычна-празаічнай і драматычнай жанравай сістэмы. Маскоўскі (Л.

Каравэлаў, В. Попавіч) і шуменскі (В. Друмеў, І. Блыскаў) літаратурныя цэнтры. Пераход да сучаснай сацыяльнай праблематыкі. Пачатак і развіццё балгарскага тэатру і драмы.

Школьныя дыялогі Д. Вайнікава, П. Р. Славейкава, Я. Хаджыканстанцінава-Джынота.

Першыя тэатральныя спектаклі ў Шумене і Ломе (“Шматпакутная Генавева”, пабалгараная Савай Дабраплодным грэчаская камедыя Хурмузіса “Міхаіл Мішкаед”, 1856). Першая балгарская тэатральная суполка “Сяброўства” ў Браіле (Румынія), 1865.

Першыя спробы стварэння нацыянальнай балгарскай драмы: Тэадосій Іканомаў “Уладыка Ловеча” (1857) і Петка Славейкаў “Малакава” (1864). Зараджэнне прафесійнай літаратурнай крытыкі. Крытычныя артыкулы Неша Бончава, Любэна Каравэлава. Дабры Вайнікаў — балгарскі педагог, драматург, тэатральны тэарэтык і крытык, рэдактар, літаратуразнаўзца. “Кароткая гісторыя Балгарыі” (Вена,1861) і “Кіраўніцтва па славеснасці” (1874) — навуковыя гістарычная і літаратуразнаўчая працы Вайнікава.

Гістарычныя драмы Д. Вайнікава: “Стаян ваявода” (1866), “Райна княгіня” (1866), “Хрышчэнне праслаўскага двара” (1868), “Узвядзенне на пасад Крума Страшнага” (1871).

Камедыі Д. Вайнікава: “Няправільна зразуметая цывілізацыя” (“Криворазбрана цивилизация») (1871), «Доктар па прымусу» ( 1864) (па матывах Мальера), “Аеўрапейванне турка” (1876) (па матывах Ракоўскага). Камедыя “Няправільна зразуметая цывілізацыя” (1871) як пачатак сацыяльна-бытавой камедыі паводзін. гратэскнасатырычная крытыка сляпога пераймання замежнай моды і паводзін. Васіль Друмеў — белетрыст, драматург, навуковец, літаратурны крытык. Аповесці В. Друмева “Няшчасная сям’я” (1860), “Вучань і дабрачынцы” (1864). Аўтабіяграфічная аснова твораў.

Гістарычная драма “Іванка, забойца Асэна I” (1872) – працяг гістарычнай драматургіі Д.

Вайнікава. Ідэя законнай і справядлівай улады. Уплыў драматургіі У. Шэкспіра (“Макбет”, “Гамлет”, “Атэла”) і А. Пушкіна (“Барыс Гадуноў”). Ілія Блыскаў – прадаўжальнік белетрыстычнай традыцыі В. Друмева і Д. Вайнікава. Аповесць “Страчаная Станка”(1865). Рэальная сюжэтная аснова твора. Жывая і вобразная мова твора. Стыхійны рэалізм пры апісанні побыту і паводзін, прыроды. “Няшчасная Крысцінка” (1870) і “П’яны бацька, забойца сваіх дзяцей” (1879 — 1880) – аповесці пра трагедыі сям’і. Маралізатарскі пасыл твораў. Любэн Каравэлаў — белетрыст, паэт, публіцыст, вучоны. Перыяды творчасці (маскоўскі, сербскі, румынскі, балгарскі).

Фальклорнае жыццё вершаў Л. Каравэлава. Рамантызм маскоўскіх аповесцей. “Старонкі з кнігі пра пакуты балгарскага племені” (1867) – аповесць пра супраціўленне балгар турэцкаму рабству. Кантрасная дыспазіцыя станоўчых і адмоўных герояў. “Балгары старога часу” (1867) — сатырыка-патрыятычная аповесць пра сувязь пакаленняў і абагульненне ў індывідуальных характарах. Аповесць “Мамачкін сыночак” – вострая сатыра на ўзнікаючую балгарскую буржуазію. Гумар, іронія, сарказм – элементы фельетоннага стылю. Трылогія “Тры карціны балгарскага жыцця”— першы балгарскі сатырычны раман. Фельетоны Л. Каравэлава: “І ў Парыжы ёсць гусі”, “Наша грамадскае жыццё”, “Несуцяшальны адказ на “Ці ведаеш ты, хто мы”, “Навука не церпіць аратарства” і інш. Дзейнасць Каравэлава ў складзе сербскай літаратурнай групы “Омладина”.Выдавецкая дзейнасць Л. Каравэлава (газеты “Свабода” — 1868 Бухарэст, “Незалежнасць”— 873, часопіс “Веды” – 1875, Бухарэст). Хрыста Боцеў — пламенны патрыёт Радзімы, адданы рэвалюцыянер. Лірыка Боцева — апафеёз рэвалюцыйнай і рамантычнай паэзіі. Нацыянальна-вызваленчая барацьба ў паэзіі Х. Боцева. Вершы “Маёй маці” (1867), “Брату”(1868), “Майму першаму каханню” (1871), “Мая малітва” (1873) і інш. Паэма “Гайдукі” (1871) — праслаўленне гераізма. Сумесь кантрасных стыляў— прыкета рэалізму і правіла паэтыкі раантызму. Паэма-балада “Хаджы Дзімітр” (1873). Ідэя бяссмерця героя. Вершаваныя сатыры (“Патрыёт”, “Юр’еў дзень”, “Падарожны”, “Чаму не я…”) і фельетоны (“Ці ведаеш, хто мы?”, “Палітычная зіма” і інш) Х. Боцева.

Выдавецкая дзейнасць Х. Боцева: “Слова балгарскіх эмігрантаў” (1871), “Будзільнік” (1873), “Сцяг” (1874), “Новая Балгарыя” (1876).

Літаратура Балгарыі пасля Вызвалення (1878 г.).

Літаратурны працэс 80-х гг. XIX ст. Плоўдзіўскі і Софійскі літаратурныя цэнтры.

Іван Вазаў –– “патрыярх” балгарскай літаратуры. Грамадзянскія, філасофскія і пейзажныя матывы зборнікаў вершаў І. Вазава: “Сцяг і гуслі” (1876), “Тугі Балгарыі” (1877), “Вызваленне” (1878), “Майскі букет” (1880), “Гуслі” (1881), “Сліўніца” (1886), “Італія”, “Песні аб Македоніі”, “Гукі”, “Дысанансы”, “Не загіну” (1919) і інш. Міфалагізацыя і рамантычны характар вобразаў паэм “Грамада”, “Загорка”, “У царстве самадзіў”. “Эпапея забытых” (1881—1884) –– новая форма нацыянальнай ідэнтыфікацыі. Грамадскапалітычная і маральная дэградацыя – аб’ект белетрыстыкі І. Вазава: зборнікаў апавяданняў “Падпаручык Вылка” (1886), “Аповесці і апавяданні” (1891, 1892, 1893);, “Рыскі і кропкі” (балг. “Драски и шарки”) (1893, 1895), “Бачанае і чутае” (1901), “Раніца ў Банкі” (1905). Каларытнасць вобразаў і крытычна-выкрывальніцкі характар сацыяльнапобытавых аповесцей Вазава: “Мітрафан і Дармідольскі” (1881), “Хаджы Ахіл” (1882), “Дзядзькі” (1885), Адлюстраванне праўдзівасці жыцця балгарскіх эмігрантаў ў аповесці “Немілыя-недарагія” (1883). Раман “У ярме” (1888-1889) –– шэдэўр балгарскай літаратуры. Спалучэнне гістарычных і сацыяльна-побытавых сцэн у рамане. Раман “Новая зямля” (1896) –– спроба стварэння “рамана-ракі”. Паказ жыцця інтэлігенцыі пасля Вызвалення ў рамане. “Казаларская царыца” (1903) –– спроба стварэння сучаснага сацыяльнага рамана. Гістарычны раман “Святаслаў Тэртэр” (1907). Драматычная спадчына І. Вазава: гістарычныя драмы “Хышы”, “Барыслаў”, “Да прорвы”, сацыяльная камедыя “Службагонцы”. Падарожныя запіскі “У недрах Радопаў” як закладанне асноў “падарожнаапісальнага” жанру. Канстанцін Вялічкаў –– паплечнік па працы і літаратурнай дзейнасці І. Вазава. Лірычна-патрыятычны настрой зборнікаў вершаў К.

Вялічкава “Царыградскія санеты” (1899), “Тугі і радасці”, “У святочныя хвіліны” (1911).

Запіскі “У астрозе” (балг. “В тъмница”) (1899) –– мастацкі дакумент пра пакуты балгарскага народа ў турскім ярме. Драматызацыя пабалгаранай аповесці “Нявенка, баярская дачка” М. Карамзіна. Навэла “Адлюстраванне італьянскай культуры ў кнізе “Лісты з Рыму” (1895). Абагачэнне балгарскай пісьменасці перакладамі замежных аўтараў К. Вялічкавым: “Пекла” Дантэ, “Макбет” Шэкспіра, “Мізантроп” Мальера, “Аталія” Расіна і інш. Літаратуразнаўчае значэнне нарысаў па літаратуры К. Вялічкава:

“Усеагульная гісторыя літаратуры” (1891) (апісанне гісторыі ўсходніх літаратур) і “Еўрапейскія пісьменнікі” (апісанне гісторыі заходнееўрапейскіх і рускай літаратур).

Значэнне трохтомных мемуараў Захары Стаянава “Запіскі балгарскіх паўстанняў” (1884, 1887, 1892). Біяграфічныя нарысы мемуарыста: “Васіль Леўскі (дыякан)” (1883), “Атрады ў Балгарыі” (1885), “Хрыста Боцеў. Спроба біяграфіі” (1888).

Літаратура 90-х гг. XIX ст. “Народнічаская” літаратура Балгарыі як паэтызацыя мінулага патрыярхальнага быту балгар. Творчасць пісьменнікаў-народнікаў: Цані Гінчава (“Балгарскія байкі”, балада “Дзве таполі, або Нечаканая сустрэча”, зборнік “Вершы і казкі”, аповесць “Ганча Касерка”), Тодара Влайкава (аповесці “Унучка дзеда Славы”, “Цёця Гена”, “Касец”, “Дзядзя Стайка”, “Араты”), Міхалакі Геаргіева (апавяданні “Крэдай і вуглём”, “Стракаты свет”, “Блытаніца”, “Мой сябар Пенча Чатмакоў”, “Рада”, “Ад горшага да яшчэ больш горшага”, “Ля студні” і інш), Цанкі Бакалава-Царкоўскага (зборнікі “Смутныя часы”, “Палявыя песні”). Пераход да сацыялістычнай прозы. Стаян Міхайлоўскі ля вытокаў сацыялістычнай літаратуры: “Біблейскія вершы” (1889), “Novissima verba” (“Апошнія словы”) (1889), “Currente calamo” (“Цякучае пяро”) (1889), “Жалезныя струны” (1890), “Кніга без назвы” (1892), “Філасофскія і сатырычныя санеты” (1895), “Кніга пра балгарскі народ” (1897), “Кніга аб пакрыўджаных і неапраўданых” (1903), “Усходнія легенды” (1904), “Ад развала да правала” (1905), “Поклік да балгарскага народа і балгарскай інтэлігенцыі” (1911), “Гімн Кірылу і Мяфодзію” –– другі нацыянальны гімн балгар, байкавая творчасць (“Арол і слімак”, “Сава і светлячок” і інш) і інш. Алека Канстанцінаў –– стваральнік неўміручага вобраза “аднаго сучаснага балгарына” –– “Бай Ганё” (1894). Фельетоны (“Пал”, “Шчаслівага Новага года”, “Паддаліся”, “Розныя людзі, розныя ідэалы” і інш) і “падарожная” проза (“Да Чыкага і назад”, “Запрашэнне”, “Неверагодна, але факт: 300 асоб на Чорным піку”, “Што?

Швейцарыя?”, “Сафія-Мяздра-Враца”, “У Балгарскай Швейцарыі” і інш) А.

Канстанцінава. Антон Страшыміраў як сумяшчальнік “народнічаскіх” і “сацыялістычных” ідэй (аповесці “Габраўка”, “Змей”, “Раздарожжа”, раман “Асеннія дні”). Сацыяльныя і народнічаскія матывы ранняй творчасці Пея Яварава (елегія “Арменцы”, паэмы “На ніве”, “Град”).

Балгарская літаратура XX ст.

Мадэрнізм у балгарскай літаратуры к. XIX –– пачатку XX ст. Пераход ад этнацэнтрычнай праблематыкі да антрапацэнтрычнай, замена аб’ектыўна-эпічных празаічных жанраў суб’ектыўна-лірычнымі. Дзейнасць літаратурнага гуртка “Думка” (балг. “Мисъл”) (1892 — 1907). Еўрапеізацыя балгарскай літаратуры. Доктар Крысцё Крысцеў –– ідэолаг “маладых”. Пенча Славейкаў –– “нявенчаны кароль маладых”.

Першыя паэтычныя кнігі П. Славейкава: “Слёзы дзяўчыны” (1888), “Эпічныя песні” (1896), “Мары” (1898). Раскрыццё маральнай і псіхалагічнай драмы вялікіх тварцоў у філасофскіх паэмах паэта: “Ciss moll” (прысвечаная Бетховену) (1892), “Супакоены” (1892) (прысвечаная Ленау), “Мікеланджэла” (1895), “Сэрца сэрцаў” (“Cor cordium”).

Новая трактоўка подзвіга Праметэя і сімвала Праметэевага агню ў паэме “Сімфонія безнадзейнасці”(1898). Эстэтызацыя прыроды, любові і смерці ў інтымнай і пейзажнай лірыцы. Паэтычны цыкл “Сон пра шчасце” (1907). Літаратурная містыфікацыя зборніка “На востраве шчаслівых” (1910). “Твор жыцця” П. Славейкава –– паэма “Крывавая песня” (1896—1911). Новае асэнсаванне жыцця і наканаванасці паэта ў паэме “Псалом паэта” (1904). Індывідуальная стылёвая апрацоўка фальклорнага матэрыялу: “Балагур”, “Непадзельныя”, “Каляднікі”. Баладныя матывы ў бытавых паэмах “Раліца” і “Бойка”, “Летні вечар”. Вечныя тэма кахання і ўзаемаадносін пакаленняў у паэзіі Пея Яварава.

Верш “Ноч” (1901) і зборнік “Бяссонне” (1907) –– пачатак “начнога” перыяду балгарскай паэзіі. Драматызм інтымнай лірыкі паэта: цыкл “Звяставанне” (1906), вершы “Лоры” (“Стогн”), “Цудоўныя вочы”, “Чараўніца”, “Двое прыгожых вачэй” і інш. Успаміны паэта:

“Гоцэ Дэлчаў” (1905), “Гайдуцкія мроі” (1908). Стварэнне Народнага тэатру ў Сафіі ў г., адкрыццё –– 1907 г. Пастаноўка драм Петкі Юрдана Тодарава: “Русалка” (балг.

«Самодива») (1903), “Страхіл –– страшын гайдук” (1903), “Нявеста Барана” (1910), “Першыя” (1910), “Змеева вяселле” (1910), П. Яварава: “У падножжа Віташы”, “Калі гром грымне, як рэха заглухае”. Драма “Будаўнікі” (1899, пастаўленая ў 1907) П. Тодарава –– першая драма балгарскага мадэрнізму. Зборнікі “Штрыхі” (1894), “Вершы сумнай ліры” (1895), цыкл “Ідыліі” П. Тодарава.

Сімвалізм –– другі этап балгарскага мадэрнізму. Творчасць балгарскіх паэтаўсімвалістаў: Тэадора Траянава (верш “Новы дзень” (1905) –– маніфест балгарскага сімвалізму, зборнікі “Regina mortua” (“Мёртвая каралева) (1919), “Гімны і балады” (1912), “Балгарскія балады” (1921), “Песня песняў” (1923), “Пантэон” (1934)), Дзімча Дзебялянава (вершы “Помніш, помніш ціхі двор?”, “Элегія”, “Прыйдзі і дай мне”, “Песня сіраты” і інш), Мікалая Ліліева (зборнікі “Птушкі ў ночы” (1918), “Плямы Месяца” (1922), “Вершы” (1932) і інш), Эмануіла Папдзімітрава (зборнікі “Сон кахання” (1912), “Дзённік самотнага” (1914), Плакучыя івы” (1914), “Жыццё і мроя” (1919), “Вячэрнія міражы” (1920), паэмы “Пераўтварэнне”, “Залатыя нівы і баявыя палі”, “У краіне ружаў”), Хрыста Ясэнава (зборнік “Рыцарскі замак” (1921), Кірыла Хрыстава (зборнік “Песні і ўздыхі” (1896), “Трапятанне” (1897), “На ростанях” (1905)), Дзімітра Баяджыева (элегіі “Пісьмо”, “Ноччу”, “З глыбокай пяшчотай”, “Здаўлены крык”, “Вячэрняе трапятанне”, “Марсілія” і інш). Сімвалізм у дэкаратыўна-стылізаванай прозе Мікалая Райнава (“Багамільскія легенды” (1912), “Бачанні са старажытнай Балгарыі” (1918), “Кніга пра цароў” (1918), “Паміж пусныняй і жыццём” (1919), “Царства русалак” (1939), “Даўно, вельмі даўно” (1939) і інш). Падзел сімвалістаў на гурткі “Златарог” (псіхалагічна-спавядальны), “Гіперыён” (дагматычны, Т. Траянаў) (1922—1931). Іншыя сімвалісцкія выданні:

“Мастак” (1905—1909), “Наша жыццё” (1906—1907), “Назіральнік” (1901-1912), “Па новым шляху” (1907-1916), “Пацеркі” (балг. “Бисери”) (1911–1914), “Звяно” (1914).

Авангардызм і экспрэсіянізм –– трэці этап балгарскага сімвалізму. Часопісы “Вагі” (балг. “Везни”) (1919—1922) і “Полымя” (1924-1925) Геа Мілева. Анталогіі балгарскай і сусветнай паэзіі Г. Мілева. Рэвалюцыйная патэтыка паэм “Пекла” (1922), “Дзень гневу” (1922), “Верасень” (1924). Іншыя прадстаўнікі авангардызму: футурысты Ламар (Лалю Марынаў), дадаісты і сюррэалісты Мікалай Марангозаў (Мікалай Нэйкаў Цанеў), Слаўча Красінскі (Венцыслаў Крысцеў).

Балгарская літаратура паміж дзвюма сусветнымі войнамі. “Мёртвая паласа” (тэрмін Георгія Бакалава) у літаратуры 1912—1918 гг. Стварэнне Саюза балгарскіх пісьменнікаў (кастрычнік, 1913 г.). Пераадоленне эстэтыкі сімвалізму ў паэзіі “вераснёўскіх паэтаў” Хрыста Смірненскага (“Прадаўшчыца кветак” (балг. “Цветарница”), “Няхай будзе дзень”, культ масавасці ў вершах “Вуліца”, “Толпы”, “Мы”, новая прадметна-рэалістычная вобразнасць вершаў, стварэнне “гарадской” праэзіі ў вершах “Дзеці горада”, “Зімнія вечары” і інш), Асэна Расцветнікава (“зборнік “Ахвярныя вогнішчы” (1924), Міколы Вапцарава (зборнік “Маторныя песні” (1940). Імажынізм (увага на стварэнні вобраза) у паэзіі Міколы Фурнаджыева (кнігі “Вясенні вецер” (1925), “Вясёлка” (1928), паэмы “Дзіця”, “Зямля” і інш). Філасофская паэзія Атанаса Далчава (зборнікі “Акно” (1926), “Вершы” (1928), “Парыж” (1934), “Анёл Шартара” (1943).

Праяўленне нацыянальнай і балканскай самасвядомасці ў жаночая паэзіі Элізаветы Баграны (зборнікі” Вечная і святая” (1927), “Зорка марака” (1932), “Сэрца чалавечае” (1936) і інш), разнастайнасць лірыкі Доры Габэ (зборнікі “Фіялкі” (1908), дзіцячая кніжка “Маленькія песні” (1923), вершы для дарослых “Зямны шлях” (1928), паэмы “Лунацічка”, “Вэла”), маральная і надматэрыяльная паэзія Мары Бэлчавай (зборнікі “Ступенькі ганку”, “Санеты” (1925), “Выбраныя песні” (1931) і інш). Новы падыход да прозы. Развіццё сацыяльнага апавядання і апяванне балгарскай вёскі ў творчасці Эліна Пеліна (Дзімітра Іванова) (апавяданнні “Навала Божая”, “Андрэйка”, “Вятрак”, “Касцы”, “Спасава магіла”, аповесці “Нячыстая сіла” (1909), “Геракавы” (1911), “Зямля” (1922) і інш), вобразы святых айцоў у малой прозе Э. Пеліна (цыкл “Пад манастырскай лазою” (1936), апавяданні “Вясенні абман”, “Суп грахоў айца Нікадзіма” і інш), цыкл вершаў у прозе “Чорныя ружы” Эліна Пеліна. Ваенныя нарысы і апавяданні Ярдана Ёўкава (“Землякі”, “Яны перамаглі”, “Белы эскадрон”, “Шыбіл”, “Белыя ружы”, зборнік апавяданняў “Вечары ў Антымаўскім заездзе” (1928)), спалучэнне летапісу, фальклорнай прозы і паэзіі ў зборніку “Старапланінскія легенды” (1927), маральная тэматыка апавяданняў “Серафім”, “Па провадзе”, “Албена”, “Грэх Івана Беліна”, “Грэшніца”, аповесцей “Жней” (1920), цыклаў “Апошняя радасць” (1926), “Жаночае сэрца” (1935), “Калі б маглі гаварыць” (1936), рамана “Дом ля граніцы” (1934). Д’ябалізм у балгарскай прозе –– акцэнтацыя фантастычнага, іррацыянальнага, гратэскнага: вясковая і гарадская проза Георгія Райчава (аповесці “Царыца Неранза” (1920), “Песня пра лес” (1928), “Легенда пра грошы “ (1931), “Залаты ключ” (1942), проза Святаслава Мінкава (зборнікі апавяданняў “Сіняя хрызантэма” (1922), “Гадзіннік” (1924), “Вогненная птушка” (1927), “Гульня ценяў” (1928), “Дом пры апошнім ліхтары” (1931, “Аўтаматы” (1932), апавяданне “Дама з рэнтгенавымі вачыма” (1934). Стварэнне балгарскіх вобразаў-праведнікаў у аповесці Т.

Влайкава “Жыціе адной маткі” (1926). Мемуарная творчасць Т. Влайкава ў трылогіі “Перажытае”: “Гады дзяцінства” (1934), “Калі быў юнаком” (1939), “Гімназіст у Сафіі” (1942). Сацыяльна-выкрывальніцкая крытыка прозы Георгія Парфірыева Стаматава:

апавяданні “Маленькі Садом”, “Віранаў”, “Нарзанавы”. Тэма жыцця “вышэйшага грамадства” ў прозе Дзімітра Шышманава (“Дэпутат Стаянаў” (1929), “Хайлайф” (1919).

Урбаністычная проза Чаўдара Мутафава (“Марыянеткі” (1920), “Тэхнічныя апавяданні” (1941), “дэкаратыўны” раман “Дылетант” (1926)). Проза “амерыканскіх” балгараў: Барыса Шывачава (зборнікі апавяданняў “Сярэбраная рака” (1926), “Лісты з Паўднёвай Амерыкі” (1932), раман “Вынаходнікі” (1931)), Матвея Вылева-Басяка (празаічныя зборнікі “Пыл пасля статка” (1937), “Адгэтуль і адтуль” (1940), аповесць “На якары” (1938) –– першы твор балгарскай марыністыкі. Ацэнка вераснёўскіх падзей (антыфашысцкага паўстання 1923 г.) балгарскімі літаратарамі: раманы Антона Страшымірава “Карагод” (балг. “Хоро”) (1926), Канстанціна Канстанцінава “Кроў” (1933), Уладзіміра Палянава (УладзіміраГеоргія Іванова Тодарава) “Патухшае сонца” (1928), зборнік апавяданняў Ангела Каралійчава “Аб паўстанні 1923г.). Узмацненне сацыялістычнай прозы: зборнікі апавяданняў “Вулічныя” (1926), “Дудка плача” (балг. “Кавалът плаче”) (1927), “Спаржылаў” (1931) (квартал у Празе), аповесці “Селькор” (1933), раманы “Дурман” (балг. “Татул”) (1938), “Нявестка” (1942). Побытава-гумарыстычная апавяданні Чудаміра (Дзімітра Хрыстава Чарбаджыйскага), Канстанціна Пятканава, Стыліяна Чылінгірава.

Гістарычная тэматыка прозы Дабры Немірава (аповесць “Бедны Лука” (1923), раманы “Браты” (1927), “Анёлаголосны” (1938)), Фані Паповай Мутафавай (раманы “Солунскі цудатворац” (1929-1930), “Дачка Калаяна” (1936), “Іван Асэн” (1938-1939), “Баянскі майстар” (1941)), Стаяна Загарчынава (раман “Дзень апошні — дзень Гасподні” (Т. 1-3, 1932—1934), гістарычная аповесць “Легенда пра Святую Сафію” (1926). Драматычная спадчына Стэфана Костава (камедыі “Галяманаў” (1920), “Залатая міна” (1926), “Марская хвароба” (1929), “Новы прытулак” (1931), “Конікі” (1931), “Зназхар” (1933), “Безымянная камедыя” (1938)) і Рача Стаянава (драма “Майстры” (1927)).

Балгарская літаратура пасля другой сусветнай вайны. Пачатак сацыялістычныга будаўніцтва. “Асенні рэнесанс” і новыя матывы лірыкі Элісаветы Баграны (зборнікі вершаў “Пяць зорак” (1953), “Выбранае” (1955), “Ад берага да берага” (1963), “Кантрапункты” (1972), “Светлацені” (1977), “На беразе часу” (1983)), Міколы Фурнаджыева (“Па дарогах тваіх ішоў” (1958), “Сонца еад горамі” (1961), “Самае складанае” (1964)), Доры Габэ (зборнік “Пачакай, сонца” (1967)). Паэзія Багаміла Райнава (зборнік і вершаў “Вершы” (1940) і “Каляндар кахання” (1941)), Валерыя Пятрова (Валерыя Мевараха) (паэмы “Хлопчык-з-пальчык”, “Ночы на Балкане”, “Дзяцінства”, “Ля сіняга мора”, “У дарозе” і інш), Весяліна Ханчава (зборнікі “Лірыка” і “Ружы вятроў” (1960), Івана Пейчава (“Далёкае плаванне” (1962), Аляксандра Герава (“Мы, людзі” (1942), “Два мільярды” (1947), “Нечаканыя вершы” (1986) і інш). “Брыгадна” і інтымная паэзія Благі Дзімітровай (“Да заўтра” (1959), “Адваротны час” (1965), “Асуджанныя на каханне” (1967), “Як” (1974), “Голас” (1985), “Лабірынт” (1987), “Паміж” (1990), “Ключ”(1991) і інш), Пеня Пенева (“Добрай раніцы, людзі”, цыкл “Сцяжынка” (балг.

“Пътека”), паэма “Дні праверкі”). Псіхалагічная спавядальнасць паэзіі Станкі Пенчавай.

Інтымная лірыка Бажыдара Бажылава. Гуманістычная паэзія Радоя Раліна (“Ваенны сшытак” (1955, 1970), “Восеньскія ажыны” (1972), “Абставіны” (1973). Радалюбівая і трагічна-інтымная паэзія Георгія Джагарава (зборнікі “Мае песні” (1954), “Калі-нікалі” (1979), вершы “Балгарыя”, “Восень”, “Лес” і інш). Інтымная паэзія Павела Мацева (“Чайкі адпачываюць на хвалях” (1965), “Сабранае маўчанне” (1973), “Раптоўныя паўзы” (1976).

Наватарская паэтыка Уладзіміра Башава, Стэфана Цанева, Любаміра Леўчава, Канстанціна Паўлава, Хрыста Фоцева, Пятра Аліпіева, Міколы Інджава, Хрыста Кацарава, Пырвана Стэфанава, Атанаса Стаянава, Эўціма Эўцімава, Дамяна Дамянава, Андрэя Германава, Мікалая Кынчава, Нядзялка Ярданава, Вані Петкавай і інш. Росквіт эпічнага рамана ў балгарскай прозе. “Першая раманная хваля”: раман-рака Г. Караславава “Звычайныя людзі”, гістарычныя раманы Дзімітра Дзімава “Паручык Бенц” (1938), “Асуджаныя душы” (1945), “Тытунь” (1951, 1962). “Македонская “квадралогія” Дзімітра Талева: “Жалезны ліхтар” (1952), “Праспанскія званы” (1954), “Ільіндзень” (1954), “Чую вашыя галасы” (1966), гістарычная проза Дз. Талева: раман-летапіс “Самуіл” (1958-1960), аповесць “Браты са Стругі”(1962), раман “Хілендарскі манах” (1962). “Анімалістычная” (“Воўчыя ночы” (1943), “Праз воды і лясы” (1943), “Дзікая птушка” (1946), “Аповесць пра адзін лес” (1948)) і гістарычная (раман “Іван Кандараў” (1958—1964), аповесці “Выкрадальнік персікаў” (1947),“Легенда пра Сібіна, балгарскага князя” (1968), “Антыхрыст” (1970) і інш. Культурна –мемуарная проза Канстанціна Канстанцінава (кніга “Шлях праз гады” (Т. 1-3, 1959—1961), Сімяона Радзева (“Будаўнікі сучаснай Балгарыі” (1973)), Стыліяна Чылінгірава, Канстанціна Пятканава, Івана Радаславава, Георгія Цанева. Нэлі Даспеўскай і інш. Героіка-патэтычная хваля ў драматургіі Крума Кюляўкава, Арліна Васілева, Лазана Стралкова. Гістарычны драмы Камена Зідарава (“Іван Шышман” (1960), “Каін і чараўнік” (1972). Лірычная драматургія Івана Пейчава (Кожны восеньскі вечар”, Кавалі маланак”), Івана Радоева (“Свет –– малы”), Георгія Джагарава (“Пракурор”), Валерыя Пятрова (“П’еса –– сон”, “Калі ружы танцуюць”) і інш.

Новая гістарычная проза 70-х гг. XX ст.: Антон Дончаў “Раздзельны час” (1964), Генча Стоеў “Кошт золата” (1965), Вера Мутафчыева (“Выпадак Джэм” (1967), “Летапіс смутнага часу” (1954-1965). Росквіт “фантастычнай” прозы: Любэн Дзілаў “Атамны чалавек” (1958), “Цяжасць скафандра” (1969), “Мой дзіўны сябар астраном” (1971), філасофска-фантастычныя раманы “Шлях Ікара” (1974), “Парадокс люстэрка” (1976), Павел Вежынаў “Сінія матылькі” (1968), “Калі ты ў лодцы” (1968), “Гібель Аякса” (1973).

Адраджэнне “крымінальнана” жанру: творчасць Андрэя Гуляшкі, Багаміла Райнава (“Інспектар і ноч”), Паўла Вежынава (“Бар’ер” (1978), “Вагі” (1982), “Вымярэнні”, “Ноччу на белых канях”). Гумарыстычны і сатырычны пафас прозы Ярдана Радзічкава, Станіслава Страціева, Мірона Іванова, Петара Незнакомава (Петара Дзімітрова), Ярдана Папова і інш.

Драматургія “штодзённасці” Драгаміра Асэнава (“Дзень нараджэння” (1964), “Узнагарода” (1980). Пераўтварэнне драматургіі ў творчасці Ярдана Радзічкава (“Суматоха” (1965), “Студзень” (1974), “Лазарніца” (1978)) і інш). Камерна-псіхалагічныя мініяцюры Міхаіла Вялічкава. Маральная і філасофская праблематыка драматургіі Канстанціна Іліева (“Музыка з Шатраўца”, “Акно”, “Адысей едзе ў Ітаку” і інш).

Сатырычны гратэск драматургіі Станіслава Страціева (“Рымская баня”, “Рэйс”, “Максімаліст”, “Зямля варочаецца”, “Жыццё, хоць і кароткае”, “Балканскі сіндром”, “Балгарская мадэль”, “З іншага боку” і інш).

Сучасныя гарызонты балгарскай літаратуры. “Інфантыльная” проза Янкі Стаянава (раманы “Двайнік” (1985), “Блудны сын” (1993). Творчасць Івайлы Пятрова, Баяна Біолчава, Георгія Гаспадзінава, Алека Папова, Захары Карабашліева, Алены Алексіевай, Здраўкі Эўцімавай, Мікалая Хайтава і інш.

Ангелов Б. С. Страници по историята на старобългарската литература. –– Ангелов Б.С. Старобългарско книжовно наследство. –– София, 1983.

Арнаудов М. Творци на Българкото възраждане. – София, 1969.

Брадистилова-Добрева М. Българската историческа драматургия през Възражлането. — София, 1975.

Българска възрожденска литература. Антология. – София, 1972.

Българская възрожденска драма. – София, 1973.

Българо-румънския литературни взаимоотношения през XIX в. — София, 1980.

Вълчев В. Българо-руски литературни взаимоотношения през XIX—XX в. — Вълчев В. Иван Вазов. Жизнен и творчески път. –– София, 1968.

Енциклопедия на българската възрожденска литература. — Велико-Търново, 1996.

Жечев Т. За литературните жанрове през българского Възраждане. — София, 1979.

Зарев П. Българска литература. – София, 1950.

Зарев П. Панорама болгарской литературы (в двух томах). – Москва, 1976.

Игов С. Кратка история на българската литература”.— София, 2005.

История на българската литература: в 4 т./ под ред. На Стойко Божков, Петър Динеков, Пантеоей Зарев, Георги Цанев. –– София, Конев И. Българското Възраждане и Просвещението в 2.т. — София, 1983, 1991.

Конев И. Българо-сръбски литературни взаимоотношения през XIX.в. – София, Константинова Е. Въображаемото и реалното. Фантастиката в българската художествена проза. –– София, 1937.

Константинова Е. Георги Райчев. Жизнен и творчески път. –– София, 1982.

Кръстев К. Спомени за културния животмежду двете световни войни. –– София, Леков Д. Българска възрожденска литература. – София, 1993. Т. 1–2.

Панова И. Иван Вазов, Елин Пелин, Йордан Йовков майстори на разказа. –– София, 1975.

Пенев Б. Българска литература. Кртък исторически очерк. –– Пловдив, 1930.

Сарандев И. Българска литература (1918 — 1945).–– Пловдив, 2004.

Сарандев И. Елисавета Багряна. Литературна анкета. –– София, 1990.

Топалов К. Възрожденци. Ч.1. Ч.2.— София, 1988, 1990.

Унджиев И., Унджиева Ц. Христо Ботев. Жизнь и творчество. – Москва, 1976.

Холевич И. Проблеми на българската възрожденска култура. — София, 1986.

Андреев В.Д. история болгарской литературы. –– М., 1978.

Бегунов Ю. Творческое наследие Григория Цамблака. –– Женева, Велико Тырново, 2005.

Воскобойников В. Братья. –– М., 1979.

Зарев П. Панорама болгарской литературы в 2 т. –– М., История литератур западных и южных славян в 3 т. –– М., 1997.

ПОЛЬСКАЯ ЛІТАРАТУРА

ЛІТАРАТУРА СЯРЭДНЯВЕЧЧА(X-XV стст.) Вусная народная творчасць у Польшчы і яе адметнасць. Старажытныя легенды, міфы, паданні і іх адлюстраванне ў першых польскіх пісьмовых помніках. Прыняцце, распаўсюджванне хрысціянства і пачатак прыгожага пісьменства ў Польшчы. Эвалюцыя стыляў. Рэлігійны характар першых помнікаў польскай літаратуры. Тэматычная і жанравая разнастайнасць літаратуры на лацінскай і польскай мовах: жыціі, казанні, хронікі, гімны, калядкі, містэрыі і інш.

Гісторыка-літаратурнае значэнне польскіх хронік (“Хронікі” Аноніма Гала, 12 ст;

“Хроніка” Вінцэнція Кадлубэка,13 ст; “Гісторыя Польшчы” Яна Длугаша, 1415-1480).

ЛІТАРАТУРА АДРАДЖЭННЯ (XVI ст.) "Залатое стагоддзе" ў польскай культуры і мастацтве. Нацыянальная адметнасць польскага Адраджэння. Першыя польскія друкаваныя кнігі: аўтары, тэматыка, мова першадрукаў. Мікалай Рэй – “бацька польскага прыгожага пісьменства” (“Кароткая спрэчка паміж трымя асобамі: панам, войтам і плябанам”, 1543; “Звярынец”, 1562; “Фіглікі”, 1570). Значэнне творчасці пісьменніка ў развіцці нацыянальнай літаратуры і літаратурнай мовы, распрацоўка новых жанраў.

Творчая індывідуальнасць Яна Каханоўскага. Асноўныя этапы жыцця і літаратурнай дзейнасці. Нацыянальны і еўрапейскі характар мастацкай спадчыны Каханоўскага (паэмы “Шахматы”, “Згода”, зб. “Фрашкі”, “Песні”, “Псалтыр” і інш).

“Адмова грэцкім паслам”(1578) як першая польская драма, яе актуальнасць. Рысы гуманізму, жыццёсцвярджальныя матывы ў цыкле элегій “Трэны” (1580). Значэнне творчасці Яна Каханоўскага ў развіцці польскай паэзіі.

ЛІТАРАТУРА БАРОКА (к.XVI-першая палова XVIII стст.). Барока як стыль і эпоха ў польскай культуры. Сарматызм у культуры і літаратуры. Перыядызацыя, асноўныя прадстаўнікі (Я.А.Морштын, Зб.Морштын, Д.Набароўскі, В.Патоцкі, Я.Х.Пасэк і інш.). Тэматычная і жанравая разнастайнасць літаратуры 17 ст. Тэорыя і практыка Мацея Сарбеўскага.

ЛІТАРАТУРА АСВЕТНІЦТВА (другая палова XVIII ст.-1822г.) Сацыяльнапалітычная і культурная сітуацыя ў Рэчы Паспалітай у перыяд Асветніцтва. Развіццё тэатра і драматургіі. Класіцызм як напрамак у польскай літаратуры 18ст. Ракако і сентыменталізм ў польскай літаратуры эпохі Асветніцтва, іх нацыянальныя адаптацыі.

Творчыя індывідуальнасці Ігнацы Красіцкага, Адама Нарушэвіча, Станіслава Трэмбэцкага, Томаша Вянгерскага, Фр.Карпінскага, Юліяна Урсына Нямцэвіча і інш.

Значэнне перыяду Асветніцтва ў развіцці польскай літаратуры.