Составители:
Шур В.В., заведующий кафедрой белорусского языкознания, доктор филологических наук, профессор.
Кураш С.Б., заведующий кафедрой русского языка, кандидат филологических
наук, доцент.
Рецензенты:
Шинкоренко O.K., профессор кафедры белорусской литературы учреждения
образования «Гомельский государственный университет имени Ф.Скорины»,
доктор филологических наук, доцент.
Кузьмич В.В., доцент кафедры русского языка, кандидат филологических наук, доцент.
Рекомендована к утверждению Кафедрой белорусского языкознания УО МГПУ им.И.П.Шамякина Протокол № 8 от 08.04.2010 Кафедрой русского языка Протокол № 8 от 24.02.2010 Научно-методическим советом филологического факультета УО МГПУ им.И.П.Шамякина Протокол № 8 от 15.04.2010 Научно-методическим советом УО МГПУ им.И.П.Шамякина Протокол № 4 от 20.04.2010
ПОЯСНИТЕЛЬНАЯ ЗАПИСКА
ВВЕДЕНИЕ
Вступительное испытание про водится по двумвопросам: первый проверяет знание абитуриенто в основных проблем современного языкознания, умение анализировать научные проблемы и интерпретировать важнейшие достнжепия современной лингвистики; второй является спецвопросом, в котором абиткриент в сжатой форме пре дставляет результаты собственных научных исследваний: знакомит с проблематикой, объемом самосто ятельно выполненной работы н основными полученми результатоми. В качестве приложения ко второму вопросу абитуриент может представить публикации. электронные ресурсы и прочие материалы, подтверждающие его научные достиженияСОДЕРЖАНИЕ ВСТУПИТЕЛЬНЫХ ИСПЫТАНИЙ В
МАГИСТРАТУРУ
1. Проблемы и основные направления современного русского языкознания и их отражение в лингвистических трудах.2. Соотношение языка и речи; их специфические и объед иняющие признаки. Лингвистическая прагматика важнейшее напра вление современных исслелований разных наук (лингвистика текста культура речи, риторика, стилистика, психолингвистика).
3. Высказывание и текст в системе языка и в каммутативной деятельности личности. Взаимодействие мысли и языка: внутре нняя форма слова как явление психолингвистическое и семиотич еское.
4. Семантика слова и семантика текста; их взаимоотнош ения с точкп зрения семиосистемы языка.
5. Фонологические проблемы и школы в русском языкозн ании.
Фонетические процессы в слове с точки зрен ия синхронного и диахронного языкознания.
6. Фонетический облик слова в русском и белорческом языках и речевая реализация различий между ними. Орфоэпич еские нормы:
фонетическпе процессы, влияющие па звуковой облик - слова в речевом потоке.
7. Взаимовлияние орфоэпических норм русского и белорусск ого языков. Наиболее частые орфоэпические ошибки: их этноло гические, лигвистические и психологические причины.
8. Орфографические проблемы, связанные с функционирован ием русского языка в условиях русско-белорусского двуязычия. Типичные орфографические ошибки белорусов и пробл емы обучения их русской орфографии.
9. Парадигматические отношения в лексике; проблемы полис емии, омонимии, синонимии, энаптиосемии, паронимии, пароном азии в речевом употреблении. Речевые ошибки, связанные с парадигмат ическими отношениями в лексике.
10. Синонимия как основа и центральная проблема стилист ики.
Лексические ресурсы стилистики. Употребление стилистически ма ркированной лексики в речи наших современн иков.
11. Слово в синхронном и диахромном языкознании: этим ология как отражение истории народа и культуры. Заимствова нные слова и проблемы их функционирования на разных этапах русского ли тературного языка. Народная этимология и причины ее возникн овения в русском языке.
12. Тропы и фигуры русского языка как отражение возможн остей его лексической системы; лингвистические особенности фом ирования художественного образа.
13. Дифференциация лексики современного русского языка в пространственном и временном аспектах. Взаимодействие русск ого и белорусского языков на уровне лексики: история и совреме нность.
Диалектные явления в современном русском языке и их взаимоде йствие с лексической базой литературного языка, в т. ч. в худож ественном словоупотреблении.
14. Фразеологизмы в русском языке – отражение разных этапов истории языка и культуры. Реликтовые явления языка в составе фр азеологизмов. Семантическая, синтаксическая и стилистическая ди фференциация фразеологизмов.
15. Типы словарей в русской лексикографической практике; их употребление в современных лингвистических исследованиях, в р ечевой практике и при обучении русскому языку.
16. Исторические и современные явления в словообразовании;
морфемный анализ слова как фактор этимологического исследов ания. Морфемика и словообразования как фактор обучения орфогр афии.
17. Выделение морфологических категорий русского языка как лингвистическая проблема. Специфика грамматических кат егорий, значений и форм русского языка в условиях белорусско -русского двуязычия.
18. Специфика морфологических форм как причина наиболее частых ошибок в речевой практике. Речевые ошибки морфологич еского происхождения, связанные со спецификой грамматических систем русского и белорусского языков.
19. Морфологические категории и их функционирование а речи:
склонение географических названий на -о, образование степеней сравнения имен прилагательных, употребление и склонение соста вных числительных, употребление изобилующих и недост аточных глаголов, речевые ошибки, связанные с употреблением местоимений.
20. Лингвистически, психологически и коммуникативно опт имальные способы преподавания грамматических категорий ру сского языка в средней школе Белоруссии.
21 Единицы русского синтаксиса в речевом потоке; их структурные, семантические и функциональные особенности. Предлож ение и высказывание как отражение соотношения языка и речи. Актуальное членение предложения.
22. Специфика синтаксической организации монологической и диалогической речи. Признаки текста, его структура и коммуник ативные возможности. Семантическая и стилистическая зав исимость слова от контекста.
23. Подходы к классификации предложения как основной ед иницы синтаксиса в русском языкознании. Специфика употре бления синтаксических единиц в художественной речи.
24. Функциональные стили в русском языке. Литературнохудожественный стиль как проблема. Индивидуально -авторский стиль (идиостиль) и лингвистические средства его выражения.
25. Речевое взаимодействие учителя и ученика в процессе пр еподавания русского языка (педагогические, лингвистические, рит орические, аспекты). Методические приемы, способствующие усво ению информации формированию требуемых знаний, умений, навыков.
Iспыт праводзіцца па наступных пытаннях:
першае прадугледжвае выяўленне ведаў суіскальніка па асноўных праблемах сучаснага мовазнауства, яго уменне інтэрпрэтаваць важнейшыя дясягненні сучаснай лінгвістыкі;
другое ўяуляе спецпытанне, у адказе на якое суіскальнік у лаканічнай форме знаёміць з праблематыкай, аб'ёмам самастойнай работы i асноўнымі атрыманымі вынікамі У якасці дадатку да другога пытання суіскальнік можа прапанаваць публікацыі, электронныя рэсурсы і іншыя матэрыялы, якія будуць сведчыць пра яго навуковыя вынікі.
ПРОГРАМА ВСТУПИТЕЛЬНОГО ИСПЫТАНИЯ
Общетеоретические вопросы Русский и белорусский языки в отношении к другим славянским языкам.Языковая ситуация в РБ.
Литературный язык – высшая нормированная форма общенародного языка; понятие литературной нормы, ее признаки и типология. Историческая изменчивость норм языка.
Система функциональных стилей литературного языка, характеристика основных стилей.
Основы типологической, функциональной и генеалогической классификации языков. Характеристика славянской ветви индоевропейской языковой семьи.
Уровневое устройство языковой системы. Разграничение понятий «язык»
и «речь».
Лексика и фразеология Понятие лексикологии. Слово как основная номинативная единица языка, его дифференциальные признаки. Лексическое значение слова; полисемия; типы значений.
Системные отношения в лексике. Лексическая парадигматика: омонимия, синонимия, антонимия, паронимия.
Лексика с точки зрения происхождения.
Лексика с точки зрения сферы употребления, отношения к активному и пассивному запасу, экспрессивно-стилистических свойств.
Предмет фразеологии. Фразеологизм как единица языка, его дифференциальные признаки. Семантические типы фразеологизмов: сращения, единства и сочетания.
Основные положения лексикографии. Важнейшие словари русского и белорусского языков.
Фонетика. Фонология. Орфоэпия Предмет фонетики. Гласные и согласные звуки, их позиционная мена и позиционные изменения. Система гласных звуков в древнерусском языке.
Понятие фонемы. Состав и система гласных и согласных фонем. Влияние падения древнерусских редуцированных на фонологическую систему языка.
Орфоэпические нормы литературного языка в их историческом развитии.
Варианты норм. Орфоэпическая норма в условиях белорусско-русского двуязычия.
Графика. Орфография Современная русская и белорусская графика, ее основные принципы.
Орфография. Принципы орфографии. Типы написаний. Орфографические ошибки, обусловленные белорусско-русским билингвизмом.
Морфемика. Словообразование Слово как структурное целое Морфемный состав слова. Исторические изменения в морфемном составе слова: опрощение, переразложение, усложнение, декорреляция.
Основные способы образования новых слов в языке. Важнейшие изменения и тенденции в словообразовательной системе белорусского и русского языков в советскую и постсоветскую эпохи.
Морфология Предмет морфологии. Основные понятия морфологии: словоформа, морфологическое (грамматическое) значение и морфологическая (грамматическая) категория. Учение о частях речи в грамматической науке. Явления переходности в системе частей речи.
Имя существительное как часть речи. Лексико-грамматические разряды имен существительных.
Грамматические категории имен существительных: род, число, падеж, Типы склонения имен существительных. Существительные разносклоняемые и несклоняемые. Варианты падежных окончаний как результат исторического развития системы склонения.
Имя прилагательное. Разряды по значению и грамматические категории имени прилагательного.
Имя числительное как часть речи. Грамматические особенности. История числительных.
Местоимение как часть речи. Семантико-грамматические разряды, словоизменение. История личных местоимений.
Глагол как часть речи в современном русском языке, грамматические категории и формы. История прошедшего времени.
Причастие и деепричастие как особые формы глагола; образование, происхождение.
Наречие как часть речи. Вопрос о словах категории состояния.
Служебные слова, их семантика, функции, структура.
Словосочетание как единица синтаксиса, его семантика и структура. Типы словосочетаний. Виды синтаксической связи.
Предложение как единица синтаксиса. Признаки предложения, его структура и семантика, структурно-семантические типы. Актуальное членение предложения. Главные и второстепенные члены предложения.
Простое осложненное предложение; условия и способы осложнения.
Основные признаки сложного предложения. Средства связи его частей. Принципы классификации СП.
Структурно-семантические разновидности сложносочиненных и бессоюзных предложений.
Основные структурно-семантические типы сложноподчиненных предложений. Многочленные сложноподчиненные предложения.
Многочленные сложные предложения и их разновидности.
Сложные формы организации монологической и диалогической речи.
Вопрос о сложном синтаксическом целом.
Способы передачи чужой речи.
Принципы пунктуации. Виды знаков препинания, их функции. Тенденции в употреблении знаков препинания.
Лингвистика текста Текст в системе языка и речи. Признаки текста: целостность, связность, логическая последовательность, завершенность. Смысловая и формальная связность текста. Понятие интертекстуальности. Текст и дискурс.
Сучасная беларуская літаратурная мова як прадмет навуковага даследавання i як вучэбная дысцыпліна.
Літаратурная мова i народныя гаворкі, характар i асаблівасці ўзаемаадносін паміж імі. Дыялекты беларускай мовы, ix асноўныя асаблівасці.
Беларуская мова сярод славянскіх моў. Беларуская літаратурная мова як пісьмовая i вусная разнавіднасці. Нормы беларускай літаратурнай мовы.
Стылістычная дыферэнцыяцыя сучаснай беларускай літаратурнай мовы.
Функцыянаванне беларускай літаратурнай мовы на сучасным этапе. Закон "Аб мовах у Рэспублліцы Беларусь".
Лсксікалогія як раздзел мовазнаўства, яе прадмет i задачы, сувязь з іншымі лінгвістычиымi раздзеламі Слова як адзінка мовы. Лексічнае i граматычнае значэнне слова, слова i паняцце. Асноўныя тыпы значэнняў слова, мнагазначнасць слова.
Cінонімы. Разрады сінонімаў. Сінанімічны рад. Стылістычная роля сінонімаў. Слоўнікі сінонімаў.
Амонімы, ix разнавіднасць Шляхі ўзнікнення амонімаў i ix стылістычнае выкарыстанне. Паронімы. Слоўнікі амонімаў i паронімаў.
Лексіка сучаснай беларускай мовы паводле паходжання. Спрадвечнабеларуская лексіка i яе гістарычныя пласты. Запазычаныя словы ў беларускай мовс, ix прыметы. Інтэрнацыянальная лексіка.
Актыўная i пасіўная лексіка беларускай мовы. Устарэлыя словы (гістарызмы i архаізмы), ix ужыванне ў мове. Неалагізмы.
Лексікаграфія як раздзел мовазнаўства. Тыпы слоўнікаў. Будова слоўнікавага артыкула ў энцыклапедычных i філалагічных слоўніках. Сістэма граматычпых i стылістычных памет.
Слоунікі сучаснай беларускай літаратуриай мовы: двухмоўныя (перакладныя), тлумачальны, гістарычны, этымалагічны, тэрміналагічны, фразеалагічны. Слоўнікі беларускай мовы для школ.
Фразеалогія як раздзел мовазнаўства. Уласна фразеалагізмы як моўныя адзінкі, ix характарыстыка. Класіфікацыя фразеалагізмаў паводле семантычнай злітнасці, адпаведнасці часцінам мовы i сінтаксічным адзінкам. Крыніцы беларускай фразеалогіі.
Прыказкі i прымаўкі Крылатыя словы i афарызмы. Перыфразы.
Устойлівыя параўнанні.
Фразеаграфія як раздзел мовазнаўства. Беларуская фразеаграфічныя слоўнікі. Будова слоўнікавага артыкула. 3 гісторыі беларускай фразеаграфіі.
Фанетыка як раздзел мовазнаўства. Паняцце гука. Класіфікацыя гукаў мовы.
Фаналогія. Паняцце фанемы. Моцная (незалежная) i слабая (залежная) пазіцыя фанемы. Фанемны рад.
3 гісторыі станаўлення фанетычнай сістэмы сучаснай беларускай мовы.
Пазіцыйныя i гістарычныя чаргаванні галосных i зычных гукаў.
Склад i складападзел. Haціск.
Арфапія як раздзел мовазнаўства. Арфаэпічныя нормы сучаснай беларускай літаратурнай мовы. Вымаўленне галосных, зычных i спалучэнняў зычных гукау.
Графіка як раздзел мовазнаўства, яе змест i задачы, суадносіны паміж літарамі і гукамі. Алфавіт. Гукавы i складовы прынцыпы беларускай графікі.
Адназначныя i двухзначныя літары.
3 гісторыі беларускай графікі. Тры графічныя сістэмы у гісторыі пісьменства.
Арфаграфія як раздзел мовазнаўства. Змест i задачы арфаграфii, яе сувязь з іншымі раздзеламі. Абмежаванасць традыцыйных i дыферэнцыяльных напісанняў у сучаснай беларускай мовс.
3 гісторыі беларускай арфаграфіі.
Марфалогія як граматычнае вучэнне аб слове, яе сувязь з іншымі раздзеламі мовазнаўства. Паняцце граматычнай катэгорыі, граматычнага зиачэння i форм. Спосабы i сродкі выражэння грамакатэгорый i значэнняў.
Марфемная структура слова. Віды марфем. Аснова слова, яе тыпы. Корань i яго варыянты. Словаўтваральныя i формаўтваральныя суфіксы i прыстаўкі. Змены ў марфемнай структуры слова (апрошчанне, нерараскладанне).
Марфемны слоўнікі беларускай мовы.
Словаўтварэнне як асноўны сносаб развіцця лексікі беларускай мовы.
Утваральная аснова i словаўтваральныя сродкі. Тыпы i спосабы словаўтварэння.
Часціны мовы як лексіка-граматычныя класы слоў. Прынцыпы выдзялення часцшін мовы, ix сітэма ў сучаснай беларускай мове. Пераход слоў з адной часціны мовы ў другую (субстантывацыя, ад'ектывацыя, адвербіялізацы).
Назоунік як часціна мовы. Лексіка-граматычныя разрады назоўнікаў (канкрэтныя i абстрактныя, уласныя i агульныя, адушаулёныя i неадушаулёныя, зборныя, рэчыўныя). Граматычныя катэгорыі назонікаў. Складанне i ўтварэнне назоўнікаў.
Прыметнік як часціна мовы. Лексіка-граматычныя разрады. Ужыванне поўных i кapoткіx прыметнікаў у сучаснай беларускай мове. Ступені параўнання якасных прыметнікаў. Скланенне i ўтварэнне прыметнікаў.
Лічэбнік. Лексічнае значэнне, марфалагічныя прыметы, сінтаксічная роля.
Разрады лічэбнікаў. Асаблівасці сінтаксічнай сувязі з назоўнікамі. Скланенне лічэбнікаў. Няпэўна-колькасныя словы.
Займеннік як часціна мовы. Разрады займеннікаў. Лексіка-граматычная характарыстыка займеннікаў розных разрадаў. Скланенне займеннікаў.
Дзеяслоў як часціна мовы. Сістэма формаў дзеяслова. Інфінітыў. Граматычныя формы інфінітыва. Сінтаксічная роля інфінітыва. Асновы дзеяслова.
Катэгорыя ладу дзеяслова. Абвесны лад, загадны лад. Формы загаднага ладу. Паходжанпе сучаснай формы загаднага ладу. Ужыванне формаў аднаго ладу са значеннем iншых ладў.
Катэгорыя часу дзеясловаў, яе сувязь з катэгорыяй трывання. Слстэма часоў. Прошлы час дзеяслова, яго формы. Паходжаннне сучаснай (проста i складанай) формаў прошлага часу.
Спражэнне дзеясловаў. Утварэнне дзеясловаў.
Дзеепрыметнік як форма дзеяслова. Дзеяслоўныя прыкметы дзеепрыметніка, адзнакі прыметніка. Асаблівасці ўжывання дзеепрыметнікаў у беларускай мове.
Дзеепрыслоўе як форма дзеяслова. Дзеяслоўныя прыкметы дзепрыслоўя, адзнакі прыметніка. Асаблівасці ўтварэння i ўжьшання дзеепрыслоўяў у беларускай мове.
Прыслоўе як часціна мовы. Разрады прыслоўяў паводле значэнняў.
Утварэнне прыслоўяў. Ступені параўнання якасных прыслоўяў. Утварэнне прыслоўяў.
Безасабова-прэдыкатыўныя словы (катэгорыя стану). Лексічнае значэнне, марфалагічныя прыкметы, сінтаксічная роля.
Прыпазоўнік як службовая часціна мовы, яго функцыі. Нeвытворныя і вытворныя прыназоўнікі. Асноўныя значэнні прыназоўшнікаў. Ужыванне прыназоўнікаў з рознымі склонамі Асаблівасці выкарыстання прыназоўнікаў у беларускай мове.
Злучнік як часціна мовы. Разрады злучнікаў паводле паходжання, саставу.
Злучальныя i падпарадкавальныя злучнікі. Адрозненне злучнікаў ад злучальных слоу (адносных займеннікаў i прыслоўяў).
Сінтаксіс як раздзел граматыкі, яго змест i задачы.
Словазлучэнне. Класіфікацыя словазлучэнняў паводле галоўнага i залежнага слова, сэнсавых i граматычных адносін. Сінтаксічна непадзельныя словазлучэнні Сувязь слоў у словазлучэннях. Сродкі выражэння гэтай сувязі Асаблівасці беларускага кіравання.
Сказ як сінтаксічная адзінка.Асноўныя адзінкі сказа. Тыпы сказаў.
Просты сказ. Граматычная аснова сказа. Галоўныя i даданыя члены сказа.
Дзейнікк i яго выражэнне. Выказнік, яго тыпы. Віды звязкі ў састаўным дзеяслоўным i састауным іменным выказніку. Выражэнне выказальнага слова.
Дапаўненне. Прамое i ўскоснае дапаўненне.
Азначэнне. Дапасаваныя i недапасаваныя азначэнні, ix выражэнне. Адасобленыя азначэні.
Прыдатак як асобны від азначэння. Адзіночныя i развітыя прыдаткі Адасобленыя прыдаткі знакі прыпынку пры ix.
Акалічнасць ix відыы i спосабы выражэння. Адасоблеиыя акалічнасці.
Сказы з адпароднымм членамі. Выражэнне аднародных членаў сказа.
Абагульняльныя словы пры аднародных членах. Аднародныя i неаднародныя азначэнні, ix адрозненні Пабочныя i ўстаўныя канструкцыі ў сказе, адрозненне паміж імі. 3накі прыпынку пры пабочных i ўстауных канструкцыях.
Аднасастауныя сказы ў беларускай мове. Віды аднасастаўных сказаў, ix характарыстыка. Вакатыўныя i няпоўныя сказы.
Складаназлучаны сказ. Сродкі сувязі частак у складаназлучаным сказе (пры дапамозе спалучальных, пералічальна-размеркавальпых, супраціўных, далучальных злучнікаў). Сэнсавыя адносны паміж часткамі складаназлучанага сказа.
Складаназалежныя сказы з даданымі месца, часу, умовы i інш.
Складаназалежныя сказа з даданымі азначальнымі i выказнікавымі часткамі. Складаназалежныя сказа з даданымі дзейнікавымі i дапаўняльнымі Грактычнае ix адрозненне.
Бяззлучнікавыя складаныя сказы, ix тыпы. Знакі прыпынку паміж часткамі бяззлучнікавых сказаў.
Складаны сказ з рознымі відамі сувязі, яго структура. Сродкі сувязі частак у сказах гэтага тыпу.
Чужая мова i спосабы яе перадачы. Структурнае адрозненне разнавіднасцей чужой мовы.
Пунктуацыя, яе асновы (сэнсавыя, граматычныя, інтанацыйныя). Віды знакаў прыпынку (раздзяляльныя, выдзяляльныя; нарматыўныя i факультатыўныя; варыянтныя).
Спалучэние знакау прыпынку.
КРИТЕРИИ ОЦЕНКИ ЗНАНИЙ И КОМПЕТЕНЦИЙ, ПОСТУПАЮЩИХ
В МАГИСТРАТУРУ, ПО 10-БАЛЛЬНОЙ ШКАЛЕ
10 баллов – десять:систематизированные, глубокие и полные знания по всем разделам программы, а также по основным вопросам, выходящим за ее пределы;
точное использование научной терминологии (в том числе на иностранном языке), стилистически грамотное, логически правильное изложение ответа на вопросы;
«